1948
Vanaf 1948 is er weer sprake van een normale toestand in de gemeente en kan gesproken worden over het na-oorlogse tijdperk.
Na vijftig regeringsjaren treedt Koningin Wilhelmina af. Prinses Juliana volgt haar op de 6e september op. Bij haar inhuldiging in de Nieuwe Kerk te Amsterdam, tijdens een verenigde vergadering van de Staten-Generaal, spreekt de 39-jarige Koningin: ‘Sedert eergisteren ben ik geroepen tot een taak die zo zwaar is dat niemand die zich daarin ook maar een ogenblik heeft ingedacht, haar zou begeren, maar ook zo mooi dat ik alleen maar zeggen kan: wie ben ik dat ik dit doen mag’. Het zal pas in 1964 zijn dat Koningin Juliana Arnemuiden een bezoek zal brengen.
Dit jaar treedt ook een nieuw kabinet aan onder leiding van minister-president dr. W. Drees. Ook het eerste kabinet-Drees staat voor een taak die zeer zwaar is: de grote problemen met de Indonesische Republiek. Tegen oudejaar leidt dit zelfs tot een militaire actie van de Nederlandse strijdkrachten op Java en Sumatra. De Veiligheidsraad veroordeelt het Nederlandse militaire optreden in Indonesië.
* * *
Vanaf 1948 is de normale toestand in Arnemuiden teruggekeerd. De naweeën van de Tweede Wereldoorlog zijn voorbij. De vele evacué's zijn in 1946 al vertrokken. Het herstel van de oorlogschade vorderde langzaam maar loopt nu toch ten einde. Walcheren heeft zich weer hersteld van de waterschade door de inundatie van vier jaar geleden. Het aantal geboorten is na de oorlogsjaren hoog; vele huwelijken zijn voltrokken (in 1946: 38).
Het leven herneemt z'n gewone gang. De geruïneerde vissersvloot tijdens de laatste oorlogsjaren herstelt zich weer langzamerhand. 1946 en ook 1947 waren goede jaren met rijke vangsten voor de visserij (in 1947 vingen de Arnemuidse en Vlissingse vissers 754.770 kilo garnalen, 2.188.556 kilo haring en 72.000 kilo schardijn). Er heerst nauwelijks werkloosheid in de gemeente. De woningnood daarentegen is zeer ernstig.
Maar niettegenstaande de grote woningnood breken nu jaren aan van welvaart en opbloei. Juist die naoorlogse veertiger en vijftiger jaren, vóór de grote veranderingen in de oude kern als gevolg van sanering en uitbreiding, staan bij velen nog in het geheugen gegrift. Wat is er deze jaren een sfeer binnen de Arnemuidse gemeenschap!
* * *
Het gemeentebestuur bestaat begin 1948 uit burgemeester J. Langebeeke, de wethouders J. Polderdijk (CHU) en Joz. Siereveld (Gemeentebelang) en de raadsleden J.J. van Horssen (SGP), Joh. van Belzen (SGP), Adr. Kodde (CHU), Joh. Krijger (ARP), B. Marijs (SGP), Jac. Scheele (CHU), A. Schuit (Gemeentebelang), Mar. Siereveld (Gemeentebelang) en B.J. la Soe (ARP). De gemeenteraad bestaat thans nog uit elf leden. Dit is nog een voortvloeisel van het hoge inwonertal als gevolg van de vele evacué's tijdens het laatste oorlogsjaar.
In februari overlijdt raadslid J.J. van Horssen; J.L. Joosse neemt de opengevallen plaats voor de SGP in. Het raadslid Joh. Krijger bedankt wegens verhuizing uit de gemeente. Het hoofd van de Christelijke lagere school J.J.C. van der Graaff (ARP) volgt hem op. Gemeentesecretaris is J.J. Huyssen, terwijl F.M. Geluk 1e ambtenaar, K.C. Kaan 2e ambtenaar en J. de Klerk 3e ambtenaar ter secretarie zijn.
In de raadsvergadering van 20 augustus wijdt burgemeester Langebeeke aandacht aan het 50-jarig regeringsjubileum van Hare Majesteit Koningin Wilhelmina op de 31e augustus. Hij spreekt daarbij zijn warme verbondenheid met het Oranjehuis uit. De gemeenteraad verzendt een telegram van aanhankelijkheid aan de
Koningin. Op voorstel van raadslid Van der Graaff voegt de raad hier aan toe: ‘Moge God U een gelukkige lange levensavond schenken’. Twee weken later vergadert de gemeenteraad opnieuw in een buitengewone zitting om stil te staan bij de troonsbestijging van Prinses Juliana op de 6e september. De burgemeester leest de aan alle gemeentebesturen toegezonden Proclamatie van de nieuwe Koningin voor.
Een groot aantal inwoners, waaronder vele ouden van dagen, overlijdt dit jaar. Van hen noemen we:
13/1 Laurens Polderdijk wv Tannetje Coppoolse (83 jr); 21/2 Cornelis de Nooijer (38 jr); 24/2 rijwielhandelaar, raadslid en ouderling bij de gereformeerde gemeente Jan Janse van Horssen, geboren te Herwijnen, ev Grietje Jasperse (53 jr); 20/3 Prina Mulder wv Marinus van de Gruiter (81 jr); 28/3 Jacobus Cornelisse, geboren te Vrouwenpolder wv Pieternella Koster (90 jr); 31/3 Janna Meulmeester wv Marinus de Nooijer (63 jr); 10/4 Maatje de Nooijer wv Ary Schuit (63 jr); 13/5 Adriana Smit wv Pieter Leenhouts (81 jr); 31/5 Cornelis van de Gruiter ev Jozina Marijs (27 jr); 14/6 Jacomina Dingemanse ev Joos de Nooijer (54 jr); 16/6 Maria Smit wv Blaas de Nooijer (84 jr); 26/7 Tannetje Jobse (84 jr); 16/9 Dingenis van Belzen ev Maria de Ridder (79 jr); 18/9 de visleurder Jan van Belzen ev Neeltje Mulder (73 jr); 21/9 de zoon van de bovenmeester Jan Pieter Cornelis van Maelsaeke (24 jr); 25/9 enkele weken na haar man, Maria de Ridder wv Dingenis van Belzen (80 jr); 30/9 Neeltje de Nooijer wv Jacob Schroevers (81 jr); 7/11 de vroegere schaapherder Gideon Roose (79 jr); 22/11 Louisa Hendrika Jacobusse wv Willem Cornelis Roose (73 jr); 22/11 Leuntje Goedegebure ev Gerardus de Nood (66 jr); 12/12 Laurina Boone ev Bastiaan Mulder (84 jr); 29/12 Janna Joosse (83 jr).
* * *
De woningnood is zeer groot. Uit de in 1947 gehouden volkstelling blijkt dat bij een inwonertal van 2891 het aantal huishoudingen 751 is, terwijl het aantal woningen slechts 569 bedraagt. Ter vergelijking: in 1960 was bij een inwonertal van 2824 het aantal huishoudingen 786, terwijl het aantal woningen dan 778 is. Niet alleen is er een tekort aan zeker 100 woningen, maar ook is de kwaliteit van de bestaande woningen over het algemeen slecht.
Het oude, karakteristieke Arnemuiden zoals dat er was tot de sanering is nu nog volop te zien: smalle straten met aaneengeregen de lage, eenvoudige visserswoningen. Hier en daar nog de hekjes op de ‘stoepen’, de kleine winkeltjes, maar ook de enorme levendigheid op straat en de gemoedelijke en gezellige sfeer die Arnemuiden zo kenmerkte. Een groot verschil met vroeger is er evenwel: de bittere armoe van vóór de oorlogsjaren is verdwenen en er is sprake van een bepaalde welvaart.
Vorig jaar werden 25 zogenaamde arbeiderswoningen gebouwd. Dit jaar begint de bouw van 18 woningwetwoningen: 5 aan de Nieuwlandseweg en 13 aan de Spoorstraat. In september wordt de bouw van nog eens 9 woningen aanbesteed. Dit leidt tot irritatie in de gemeenteraad dat niet alle vier Arnemuidse aannemers (I. Boone & Zn, J.K. Crucq, J. de Hamer, W. Oreel) gelijke kansen krijgen. Sommige raadsleden vinden het onrechtvaardig dat alleen Crucq en De Hamer mogen inschrijven. De burgemeester motiveert dit echter door te zeggen ‘dat de verdere uitvoering van de herstelling van de oorlogsschade is opgedragen aan hen die van begin af bereid gevonden waren om de noodherstellingen uit te voeren. Het was toch ons aller doel om de scholen zo spoedig mogelijk op gang te brengen en de gemeentedienst in het stadhuis te helpen?’. Voor de eerlijke verdeling van de woningen stelt de gemeenteraad een commissie van advies ingevolge artikel 8 van de Woonruimtewet in. Hierin nemen zitting: Fr. Buys, M. de Graag, Jac. Scheele, A. Schuit en B.J. la Soe. De gemeenteraad besluit vanwege de grote woningnood het zogenaamde ‘Bouwplan III’ verder uit te laten werken. Alles is dan gereed voor het geval er weer een bouwvolume afkomt.
* * *
Dit jaar vindt de restauratie van het stadhuis en de raadszaal plaats. De gemeenteraad is over het resultaat zeer te spreken en vindt het erg geslaagd. Na overleg met de rijksarchivaris dr. W. Unger te Middelburg besluit de gemeenteraad ook tot restauratie van de kostbare schilderijen in het gemeentehuis. Niet alleen door hun ouderdom maar ook door de langdurige opberging tijdens de oorlogsjaren hebben ze nogal geleden. De kosten bedragen bijna ƒ 3.000, maar de gemeente krijgt hierin een behoorlijke subsidie.
De gemeentebouwmeester E.W. Neugebauer uit Middelburg neemt in 1948 ontslag. Vele jaren (al vanaf 1918) vervulde hij de taak van eerste adviseur van het gemeentebestuur op het gebied van openbare werken. Bij alle nieuwbouwactiviteiten vanaf het eind van de Eerste Wereldoorlog was hij betrokken. Deze taak neemt vanaf 1949 de Centrale Dienst voor Bouw- en woningtoezicht Walcheren op zich. De gemeenteraad besluit in december - zij het aarzelend, maar Gedeputeerde Staten leggen het bijna verplichtend op - toe te treden tot deze gemeenschappelijke regeling.
De gemeenteraad benoemt tot onderwijzeres aan de openbare lagere school juffrouw C.P. van der Weele uit Vlissingen.
Opnieuw mag Joos Marteijn de vishal aan het Stationsplein pachten voor f 700.
Op verzoek van raadslid Van der Graaff zal voortaan de torenklok geluid worden bij begrafenissen.
Vanuit de gemeenteraad komen ernstige klachten over het lawaai op straat 's zaterdagsavonds, vooral na de sluitingstijd van de café's.
* * *
Wat ook grote aandacht heeft is de riolering. Van bijna alle huizen loopt de afvoer naar de zogenaamde ‘spoorsloot’, de sloot langs de spoorbaan en de polderwatergang langs de Singel. Sommige raadsleden (Kodde en Scheele) zijn zelfs de mening toegedaan dat deze toestand, na het behoorlijk schoonmaken van de spoorsloot, best kan blijven zoals deze thans is! Raadslid Blaas Marijs benadert het praktisch: wanneer de riolering er nu niet komt, zal er ook van de verbetering van de slechte toestand van de bestrating niets terecht komen. Na de riolering kunnen de straten pas in orde gebracht worden. Niettemin neemt de gemeenteraad het voor Arnemuiden belangrijke besluit om gefaseerd (1e fase: 185 percelen en 2e fase: 154 percelen en in het uitbreidingsplan: 39 percelen) riolering aan te leggen. Het uitbreidingsplan tussen de Spoorstraat/Appelstraat en de Roomsestraat (Schoolstraat) zal bouwrijp worden gemaakt met de aanleg van riolering vanaf de Nieuwlandseweg (bij de toegang tot de begraafplaats), het maken van een duiker onder de spoorweg en het bouwen van een slijkbezinking in de zogenaamde vesteweide aan de Singel. De kosten hiervan zijn ongeveer ƒ 100.000. Tegelijk besluit de gemeenteraad tot invoering van straatbelasting wat betreft de gebouwde eigendommen met ingang van 1948. Het gemeentebestuur gaat een geldlening aan voor de woningbouw en het aanbrengen van elektrische straatverlichting en de uitbreiding van de straatlantaarns. Nog steeds doet een hulpbrug over het Arnekanaal dienst. De vervanging door een nieuwe Arnebrug zal pas volgend jaar plaatsvinden.
Ook de verbetering van de bestrating heeft dit jaar volop de aandacht van de gemeenteraad. Meester Van der Graaff vraagt om voor de nieuwe bestrating in de Roomse straat (deze heette vroeger de Papestraat en later de Schoolstraat) de keien zoveel mogelijk door klinkers te vervangen. En slager Bernard la Soe verzoekt de voor het verkeer veelal lastige stoepen in de nauwere straten op te ruimen of deze onder één beloop te brengen.
* * *
Na de oorlogsjaren is Veere de thuishaven voor de Arnemuidse vloot. De vissersvloot bestaat nu uit 16 schuiten voor de garnalenvangst. Vlissingen telt 15 schepen. De garnalenvisserij is dit jaar van weinig betekenis. Er worden zeer weinig garnalen gevangen. Het jonge vissersvolk voelt niet veel meer voor deze visserij. Door de slechte garnalenvangsten voor de Zeeuwse kust oefenen de meeste garnalenvissers dit jaar de haringvangst uit. Een groot aantal doet dit vanuit Scheveningen onder de kust van Hoek van Holland tot Noordwijk.
In 1948 vangt de in Veere liggende vloot 310.000 kilo garnalen (dit was in 1947 429.000 kilo) en 600.000 kilo haring. De in Vlissingen liggende vloot vangt 216.000 kilo garnalen (dit was in 1947 326.000 kilo) en 1.930.900 kilo haring (in 1947 werd te Vlissingen 2.188.000 kilo haring aangevoerd).
* * *
In de Hervormde gemeente duurt de vacature van predikant maar voort. De naweeën als gevolg van de afzetting van de vorige predikant drs. J.C. Hooijkaas zijn nog merkbaar. Kerkenraad en gemeente beleven zorgvolle tijden. Beroepen kunnen nog steeds niet worden uitgebracht; er is nog geen definitieve uitspraak in het door ds. Hooykaas ingestelde beroep.
De consulent ds. De Vries ziet zich tot spijt van de kerkenraad genoodzaakt vanwege drukke werkzaamheden het consulentschap te beëindigen; dit gaat over naar ds. Pijnacker Hordijk te Nieuw- en Sint Joosland.
In de kerkenraad hebben thans zitting de ouderlingen Jacob van Belzen, Klaas van de Gruiter en (scriba) Blaas Ventevogel en de diakenen Frans Poortvliet, Blaas de Ridder Jzn en Blaas de Ridder J.Pzn. De ontstane vacatures door verhuizing van ouderling Cornelis Joosse en overlijden van diaken Jan van Belzen op 73-jarige leeftijd kunnen in de loop van het jaar worden vervuld door Cornelis van de Ketterij Lzn en Simon Goverse.
De 76-jarige boekhouder van de diaconie Dingenis Kousemaker doet rekening en verantwoording van de diaconale uitgaven en inkomsten over 1947. Hij wijst de kerkenraad er op dat het gezien z'n hoge leeftijd wel niet lang meer zal zijn dat hij dit werk nog zal kunnen doen.
In de Gereformeerde kerk dient als predikant de 45-jarige ds. P.M. Veldhuyzen. Zeker ook wel vanwege de troebelen in de Hervormde kerk gedurende de laatste jaren, maar wellicht meer nog vanwege z’n prediking (hij gold als een ‘zware’ dominee), bezoekt een aantal Hervormden de kerkdiensten bij ds. Veldhuyzen.
De Gereformeerde Gemeente vergadert tot nu toe als afdeling (‘station’) van de gemeente Middelburg in het verenigingsgebouw. Op 18 september vindt de instituering als zelfstandige gemeente plaats in een kerkdienst, waarin de consulent ds. W. de Wit uit Middelburg voorgaat naar aanleiding van de tekstwoorden Mattheüs 28 vers 20. In deze dienst worden bevestigd tot ouderlingen D. van Belzen en J.L. Joosse en tot diakenen M. de Jager en M. de Ridder. De weekdiensten, waarin predikanten uit de omgeving voorgaan, worden zeer goed bezocht. Iedere veertien dagen op zaterdagavond gaat ds. De Wit de gemeente voor. Z'n bijbellezingen over de boeken Jona en Ruth zijn nu nog bij de ouderen bekend.