1738

Prins Willem Karei Hendrik Friso (de latere Stadhouder Prins Willem IV) toont zich bereid tegen een schadevergoeding af te zien van z’n rechten op het markiezaat van Veere en Vlissingen. Een overeenkomst tussen hem en de Staten van Zeeland stuit echter af op tegenstand van de zijde van Holland.

Er is vanaf dit jaar een toenemende handel van de Nederlandse Republiek met de Eskimo’s in Groenland. Dit leidt tot problemen met Denemarken.

In september overlijdt de bekwame geneeskundige Professor Hermanus Boerhaave op 70-jarige leeftijd.

* * *

In het Stadsbestuur doet zich een enkele wijziging voor. De aftredende burgemeester Alexander Sinclair wordt opgevolgd door de bakkersbaas Dirk Broeder uit ‘De Swarte Ruyter’ aan de Westdijkstraat. Vanaf dit jaar komen we meester Isaac Clarisse niet meer tegen in het Stadsbestuur. Er is ongenoegen over z’n functioneren als schoolmeester maar ook als assistent-kloksteller. De timmermansbaas Gerrit van der Leye neemt z’n plaats in.

Alexander Sinclair en z’n vrouw Gloudina Willemina van der Heijden verklaren ‘hoe ze nu geruime tijd geleden bij testament tezamen hebben beschikt over alle hun nagelaten goederen en in dit testament hebben gesecludeerd alle weeskameren en wel speciaal de weeskamer van Arnemuiden om na hun overlijden geen gezag over hun nalatenschap te hebben, als voor hun te nemen moeiten bedankende’.

* * *

Helaas moet het Stadsbestuur tot de conclusie komen dat de schoolmeester Izaak Clarisse nu omtrent een jaar geleden op het serieuste is vermaand zijn functie als assistent van de kloksteller beter waar te nemen en de steller Jan Lammers meer behulpzaam te zijn. Men besluit ‘het nog enige tijd met meester Clarisse te proberen of deselve meerder moeite zal aanwenden om van het uurwerk de nodige kennis te krijgen’. Maar een enkele maand later wijst men een andere assistent-kloksteller aan. Zowel Clarisse als Lammers zijn wezen klagen. Clarisse zei 'dat Lammers niet meer met hem op de toren wilde gaan’. Lammers betoogt het volgende: ‘Er moest enig ijzerwerk losgeschroefd worden, dat niet makkelijk wilde gaan. Clarisse zei toen tegen hem: ‘Slaat het maar aan stukken. Ze moeten het maar weer laten maken’. Aan zulk een helper als Clarisse heeft hij niets. Hij wil met hem ook niet weer op de toren’. In de plaats van Clarisse wordt Gerrit van der Leye aangesteld.

* * *

De veerman op het Nieuwland, Cornelis Verstelle, wonend in ‘Het Schippershuys’ aan de Westdijkstraat, overlijdt in maart. Willem Jansen Schroevers deelt het Stadsbestuur mee dat hij het huis van de erven Verstelle heeft gekocht. Hij is voornemens om in dit huis zich met het verkopen ‘van bier en andere gedestilleerde wateren etc. te generen’. Het Stadsbestuur vindt dit goed. Het is niet voor het eerst gedurende het nu beschreven tijdperk dat we een Schroevers tegen komen. Al in 1700 woonden te Arnemuiden Cornelis Carelse Schroevers in ‘t Wapen van Bretagne’, Adriaan Willemse Schroevers in ‘De Witte Bolle’ en Willem Willemse Schroevers in het huis ‘Dort’. Interessant is dat thans voor het eerst sprake is van een slijterij in ‘Het Schippershuis’. Bijna 250 jaar is dit onafgebroken het geval geweest.

Een zekere Jan van der Walle uit Middelburg heeft het huis ‘De Bruynvis’ aan de Westdijkstraat van secretaris Johan de Roo gekocht. Hierin zou ‘hij met z’n familie gaarn willen wonen en zig generen met het houden van een vette waren winkel en een caersenmakerij’. Hij krijgt toestemming om in de stad te komen wonen en een vettewaren- en kaarsenmakerswinkel te houden.

Nog een winkelier vestigt zich in de stad. Jacob van Cas, de schoonzoon van de vroegere brouwersbaas Anthony Gruson, afkomstig van Veere, is door koop eigenaar geworden van het huis van wijlen de weduwe Laurent, genaamd ‘Sint Jan en Sterre’ aan de Westdijkstraat. Sinds 1728 heeft de weduwe van de vroegere chirurgijn daarin een winkel van boter en kaas ter hand genomen. Van Cas krijgt vergunning om deze zuivelwinkel voort te zetten. Wellicht heeft hij hier geen volledig bestaan van. Want hij wijst het Stadsbestuur er op dat er de laatste tijd verscheidene bier- en wijnwerkers zijn overleden en de nog in leven zijnde zijn hoog bejaarde mensen die bijna alle buiten staat zijn dit ambt naar behoren waar te nemen. Hij krijgt vergunning om naast z’n zuivelwinkel ook als bier- en wijnwerker op te treden.

Ook vestigt zich een kleermaker in de stad: een zekere Johan Bastiaanse, afkomstig van Den Byvang bij Lier. Hij krijgt toestemming dit handwerk uit te oefenen. Wellicht dat het met z’n beroep van kleermaker te maken heeft, maar het is merkwaardig dat Bastiaanse in andere archiefstukken (o.a. in het Register van de Huisschatting) Jan Fymel of ook wel Jan Fimeljan genoemd wordt.

Jan Liets krijgt vrijstelling van betaling van stadsaccijns voor 8 halfvaten bier in ‘t jaar, mits hij zich niet zal generen met enige nering of hantering. Doet hij dit wel, dan moet hij de belasting weer betalen.

Jacob Jacobse geeft te kennen dat door het overlijden van Adriaan Kerkhove het bakenmeesterschap aan de zoutketen is opengevallen. Hij krijgt toestemming bakenmeester te worden.

* * *

De Vice Admiraal van de Zeeuwse vloot, Hermanus Wiltschut, krijgt toestemming om het door hem al enige jaren gepachte weitje in het Schuttershof in erfpacht te nemen. Ook mag hij ‘een ende van de Noortwal, vanaf de Veersche Poort tot de verste dulve van z’n hof’ voor 14 jaar pachten. Pachter van het overige gedeelte van de Noordwal is Pieter Kien. Vice Admiraal Wiltschut, Pieter Kien, Gerrit van der Leye en Cornelis van Ginhoven mogen de visrijke stadsvest en watergang pachten voor 7 jaren voor 16 Carolus guldens per jaar.
De vrachtrijder Cornelis de Mol kan het Molenpoldertje en de Keetdijk ‘so verre deselve is strekkende’ huren voor acht jaren voor £ 1 Vlaams per jaar. Als tegenprestatie moet De Mol het dijkje om niet elk jaar bekrammen.

* * *

Over de openbare werken kan het volgende worden vermeld. Hoewel de stadsfinanciën zeer gering zijn, voert men dit jaar vanwege de bouwvalligheid weer allerlei noodzakelijk onderhoudswerk uit. Het Stadsbestuur laat ‘de noodigste glasen in de kerke’ repareren door de timmermans- en schildersbaas Pieter Adriaanse. Ook wordt het nodigste gerepareerd aan ‘het catie (kaaitje) aan de westpunt van de stad’ en ook de ‘deure van het Papestratie’ (wellicht het toegangshek). ‘Uit oorzaak dat de stad onmagtig is zal men de Mart niet laten weyen’.

Smidsbaas Jan Peere krijgt opdracht het dak boven ‘de klokke van den toorn’ te repareren alsmede het dak van het Stadhuis en de Marktpoort. De toren zal wit geschilderd worden ‘soo als het geweest is’.
Baas Lammert Dirkse krijgt voor z’n genomen moeite tijdens het opzicht over de bouw van de nieuwe molen een beloning van 20 Zeeuwse rijksdaalders.
Besloten wordt dat ‘in het toecomende alle en een iegelijk die enig puyn van timmeren of metselen te vervoeren heeft, de laders zelf zal moeten bestellen en betalen’.
Geprobeerd zal worden enige van de bij de stad in eigendom berustende stadshuizen te verkopen ‘met de stokke’. Vermoedelijk kopen de timmermansbazen Joris Pinte en Pieter Adriaanse bouwvallige en onbewoonbaar verklaarde huizen van de stad om deze bewoonbaar te maken. De andere rij bomen in het Schuttershof zal worden gerooid en met de stokke verkocht op 23 december.

Het timmer-, metsel- en schilderwerk voor de stadswerken krijgen de aannemers Gerrit van der Leye, Joris Pinte en Pieter Adriaanse. Het smidswerk valt toe aan smidsbaas Jan Peere. De vrachtrijder Cornelis de Mol wordt belast met het rijden en slepen van hout en het bekrammen van de dijk van het Molenpoldertje.

* * *

Van de Hervormde Gemeente is het volgende te melden.
Jacob Marynisse en Jan Peere volgen de aftredende ouderlingen Andries Adriaanse en Boudewijn Joosse Grootjans op. Voor de aftredende diakenen Jan Harthoorn en Abraham van ‘t Noordende treden aan Maarten Kervink en Cornelis de Hooge.
Onder de ambtsbediening van ds. à Brakel is het opmerkelijk dat zovelen belijdenis des geloofs doen en als lidmaat worden toegelaten: in maart 6, in september 7 en in oktober 9 personen.
Ds. Leonardus à Brakel doet veelal huisbezoek met ouderling Jan Peere, de smidsbaas. Wat ook opvalt is dat ouderling Alexander Sinclair, die tevens burgemeester is, zovele malen tijdens de kerkenraadsvergaderingen afwezig is. De indruk ontstaat dat hij zich niet kan verenigen met de nieuwe predikant. Een opmerkelijke aantekening in het notulenboek is, dat ‘ouderling Sinclair als thesaurier (penningmeester) van de stad weigert de kosten te vergoeden van het licht voor de catechisaties op maandag- en donderdagavonden’. De catechisanten hebben daarop ‘de Leeraar versogt dat hy het licht niet en zoude betalen, maar dat zyzelf het licht zouden betalen’.
Over de afgelegde huisbezoeken rapporteren de broeders dat ‘het alles seer wel is bevonden, uitgenomen by den Heer Sinclair, dog dewyl dien Heer nu niet present is besluit de vergadering deze zaak over te laten tot na de bediening van het Heilig Avondmaal’. Ook besluit men degenen ‘die op den Dag des Heeren coophandel dryven broederlyk te vermanen zulks na te laeten’.

De nieuwe predikant vraagt of het niet nuttig zou zijn dat de catechisaties worden bijgewoond door iemand uit de kerkenraad. De vergadering stemt dit toe en verzoekt degenen, die daartoe gelegenheid hebben, te komen.

1737

De vorig jaar overleden Raadpensionaris van de Republiek Sinion van Slingelandt wordt in april opgevolgd door Anthonie van der Helm.

1737 staat bekend als het jaar waarin het slecht begint te gaan met de Verenigde Oostindische Compagnie. De dividenten dalen tot 15% en 12,5%.

* * *

In het Stadsbestuur doen zich dit jaar moeilijkheden voor. Burgemeester Leenden Seins is aan de beurt om af te treden. De andere burgemeester Alexander Sinclair stelt de vroedschap voor goed te vinden om het op 9 december 1735 genomen besluit om de secretaris niet meer voor te dragen als burgemeester, te vernietigen. Kennelijk vindt men (in elk geval de meerderheid) dit goed. Zodoende wordt secretaris Cornelis van Ginhoven opnieuw tot burgemeester benoemd.

Of het ongenoegen is met deze gang van zaken is niet bekend, maar de schepen Jan Liets gaat niet meer in de regentenbocht in de kerk zitten. Het Stadsbestuur besluit hem, zodra hij weer een vergadering bijwoont, naar de redenen te vragen waarom ‘hij in de kerk de regentenbogte absenteert en in de gemeene bogt gaat sitten’. Liets geeft daarop te kennen te bedanken als raadslid. Op de hem gestelde vraag antwoordt hij ‘niet gehouden te zijn daar van enige redenen te geven, maar nochmaals zijn ontslag voor het regentschap versoekende’. Ook Joris Pinte vraagt ontslag als lid van de vroedschap. Uit een gesteld viertal (Pieter de Haas, Pieter Kien, Johan Beekman en Pieter van der Nol) benoemen de Staten van Zeeland Pieter Kien en Johan Beekman als regenten.

De meerderheid van de vroedschap vindt goed om de schepen Isaäc Clarisse volgens het getuigenis van Jan Lammers en z’n vrouw ‘om syn vuyle leugens’ enige tijd niet meer tot de vergaderingen van de vroedschap toe te laten ten ware het tegendeel aan het college kan worden getoond.
Het Stadsbestuur grijpt deze gelegenheid aan om de schoolvisitatoren te gelasten de schoolmeester Clarisse aan te zeggen een betere orde in z’n school te houden en deze des voormiddags niet eerder te laten uitgaan dan 12 uur en des namiddags school te houden van 1 tot 4 uur en verder des zaterdags voor de middag van 9 tot 12 uur. Echter, vier leden van het Stadsbestuur zijn het absoluut niet eens met de behandeling van hun medelid Clarisse. Omdat Clarisse voor de vergadering van de vroedschap van oktober niet is uitgenodigd, vertrekken Jan Peere, Pieter Adriaanse, Pieter de Haas en Pieter van der Nol van de raadkamer ‘sonder enige affaire verrigt te hebben’.

* * *

De laatste jaren hebben zich nogal wat winkeliers in de stad gevestigd. Omdat zovele en verscheidene winkels worden opgericht zonder kennisgeving aan het Stadsbestuur, besluit men hier paal en perk aan te stellen. Van nu voortaan zal niemand een winkel mogen oprichten alvorens dit per rekest aan de regering verzocht te hebben en geen goederen mogen verkopen op boete van 2 ponden Vlaams.

De meest gegoede burgers krijgen kennelijk privileges boven de andere ingezetenen. Zo krijgt Marynis Spoors, wonend in het huis ‘Lybertas’ aan de Langstraat, vrijstelling voor het betalen van stadsaccijns voor 4½ vaten bier per jaar voor eigen consumptie. Maar ook de stadsbode Willem Gooijers krijgt ‘voor sijn eigen consumptie vrijstelling voor 12 halfvaten bier en 8 stopen wijn in ‘t jaar’.

Cornelis de Mol krijgt een aanstelling tot vaste voerman en schuitvoerder van de stad. Een nieuwe Ordonnantie op het vrachtrijden wordt vastgesteld. De Ordonnantie bevat de volgende vier artikelen en een uitvoerige specificatie van de vrachtlonen.

Artikel 1.
De voerman zal gehouden zijn twee malen per week op marktdagen naar Middelburg te rijden en des winters tenminste eenmaal en zo hij van burgers of ingezetenen bevracht wordt, mede twee maal hetzij rijden of varen.

Artikel 2.
De voerman zal zich altijd nuchteren moeten houden om behoorlijk zorg te kunnen dragen dat de goederen hem toevertrouwd niet beschadigd worden, en enige goederen beschadigd of verloren zijnde, zal gehouden zijn dezelve te vergoeden.

Artikel 3.
De voerman zal alleen alle waren en koopmanschappen van hier naar andere plaatsen voeren op het loon in deze Ordonnantie gespecificeerd, en niemand zal vermogen voor anderen iets te mogen voeren op de verbeurte van tien schellingen Vlaams voor de eerste maal, de tweede dobbel, ten ware met kennis en toestemming van de voerman.

Artikel 4.
De voerman zal gehouden zijn des winters met de schuyt varende voor het loon daartoe gesteld, alle goederen aan de burgers huizen te bezorgen, uitgezonderd dewelke pachtsubject zijn, en door beëdigde werkers moet gewerkt worden.

In 1739 wordt de Ordonnantie aangevuld met de bepaling dat ‘op kermistijd de kramers zullen moeten betalen voor een voer goet van Sandijk 2 gulden en naar Domburg 4 gulden’.

* * *

De nieuwe korenmolen is inmiddels opgebouwd. De thesaurier Alexander Sinclair legt de rekeningen van de bouw voor aan het Stadsbestuur. Het betreft rekeningen van timmermansbaas Pieter Adriaanse voor £ 97.14.10, van timmermansbaas Joris Pinte voor £ 134.15.4, van smidsbaas Jan Peere voor geleverd ijzerwerk £ 54.-.-, van Dirk van Poortugaal voor geleverde kalk en steen £ 28.7.4, van Floris van Haek voor riet tot het dekken £ 25 en van Maryn Kervinck voor het rietdekken £ 28.7. Ook is er nog een rekening te betalen voor het geleverde hout door de Sociëteit van de zaagmolens te Nieuwland van ruim £ 156.-.- Vlaams. Vooral de kosten van de zaagmolens blijken veel hoger uitgevallen te zijn dan begroot. Met de Sociëteit en baas Pinte worden schikkingen getroffen voor de afbetaling. De heer Cappelle van de zaagmolens is bereid op het eikenhout van de molen te korten maar niet op het andere hout.
De molenaar krijgt ook dit jaar drie maanden afslag van z’n pacht wegens het stilleggen van de nieuwe molen. Wel moet hij dan als tegenprestatie de roeden en vensters van de molen driemaal schilderen ‘met doodekop en goede gekookten olie en al het andere hout aan de molen alle jaren teren’.

* * *

Ook andere openbare werken zijn nodig aan herstel toe: de reparatie van het dak van het Stadhuis, het vernieuwen van de ‘brugge op de Martpoort op de meeste menagie’, het herstel van de brug op de Singel, en dergelijjke.
Op de Noordwal zullen zoveel bomen geplant worden als de secretaris (in z’n eigen kwekerij) ‘daartoe bequaam heeft, die deselve aan de stad zal leveren tegen een schelling per stuk’. Men zal de Markt ‘maar eenmaal des jaars laten weyen tegen de verpagting, dog egter te laten omroepen dat een ieder syn straate en bermen tegen aanstaande pinxteren sal moeten schoon maken’. De Markt zal als naar gewoonte ‘geweyd’ worden door Jan Lammers.

* * *

Op de 22e maart neemt ds. Petrus Tiquet afscheid van de Hervormde Gemeente wegens het aannemen van een beroep naar Maastricht. Hij stond sinds 1731 te Arnemuiden.
In de kerkenraadsvergadering van de 16e mei deelt ds. Tiquet mee, ‘dat het den Heere behaagt heeft hem in Zyn Voorzienigheid van deze plaats te roepen naar Maastricht, waarop de kerkenraad besluit om niet naar proponenten, maar naar predikanten van goede getuigenis om te horen’.
In de kerkenraadsvergadering van de 1e juni wordt onder voorzitterschap van de Middelburgse predikant ds. Isaak Schorer afscheid genomen van ds. Tiquet, ‘dewyl het den Heere des oogstes behaagt heeft onse seer geliefde predikant P. Tiquet te roepen in Syn Wyngaert te Maastricht’. ‘So is met eenparigheid van stemmen goedgevonden onder betuiging van veel droefheid het verzoek van ds. Tiquet te accorderen en vervolgens onsen seer geliefde predikant Petrus Tiquet te demitteren, wenschende van ganser herte dat Syn Edele tot zyn nieuwe gemeente Maastricht mag overgaan met de volle Zegen des Heeren des evangeliums en met zoveel liefde en agting aldaar mag ontvangen worden als hy alhier genoten heeft en dat Syn Edele getrouwe yver en arbeid hierna met de Eeuwige Saligheid mag bekroond worden’.
Ds. Tiquet belooft daarop nog de kerkenraad in alles behulpzaam te zijn voor het beroepen van een herder en leraar. Ondertussen vraagt de kerkenraad de Classis Walcheren te voorzien in de verzorging van de preekbeurten.

Met meerderheid van stemmen wordt tot preses van de kerkenraad verkoren ds. A.W. de Beveren te Middelburg ‘om in deze vacature van onze kerk in alle voorvallende zaken met ons te handelen na vereis van zaken’. Ds. De Beveren is in de Middelburgse kerkgeschiedenis zeer bekend als geestverwant, opvolger en intieme vriend van de in 1739 overleden ds. Bernardus Smytegelt.

De kerkenraad neemt spoedig het beroepingswerk ter hand. Burgemeester Alexander Sinclair verzoekt als ouderling vertegenwoordigers in het Collegium Qualificatum te benoemen om tot het beroepen van een predikant te komen. Maar het Stadsbestuur wil dat de kerkenraad niet verder gaat met het beroepingswerk alvorens een oplossing is gevonden voor de dekking van de beroepingskosten ‘alsoo de stad buiten staat is alle de onkosten te kunnen dragen’. Voorgesteld wordt 1/3 deel van de kosten ten laste te nemen van de stad, 1/3 deel ten laste van de armenkas en 1/3 deel ten laste van de beroepen predikant. Uiteindelijk besluit men dat de helft van de kosten voor rekening van de stad en de andere helft voor de diaconie zal komen.
Op 3 september neemt de 33-jarige ds. Leonardus à Brakel, ‘gelieft en yverig predikant in Den Bommel’, het op hem uitgebrachte beroep aan. Op de 1e december doet hij intrede. Hij is geboren te ‘s-Gravenhage op 31 december 1703. Eerder was hij predikant van de gemeenten van Schellinghout vanaf 1731 en van Den Bommel vanaf 1735.
Op 15 november 1744 vertrekt hij naar Brouwershaven. Tijdens zijn ambtsperiode te Brouwershaven verbrandt zijn huis met bibliotheek en de armenkist. In 1777 gaat hij met emeritaat. Op de 26e december 1777 is hij te Brouwershaven op 73-jarige leeftijd overleden. In het kerkenraadsnotulenboek tekent hij op de 4e december aan: ‘Hier beginne De Aentekeninge van my Leonardus à Brakel, Predikant tot Arnemuyden, bevestigt den 1 december 1737’. Hij begint de kerkenraadsvergadering van de 4e december met de vraag ‘hoe en op wat wyse de Regering van armen en kerke in dese stad geschieden’. De ‘eerwaarde Broeders hebben den Leeraer insigt gegeven’. Hij verzoekt vervolgens zijn huis te laten repareren: ‘van glasen, twee nieuwe bedsteden te maeken en de schuyframen veurdig te maken’.

Het Stadsbestuur doet overigens nogal moeilijk over de beroepingskosten van de nieuwe predikant ds. à Brakel. Men wil niet vergoeden een bedrag van 54 gulden en drie stuivers van de 1e maand predikdienst op Den Bommel. De regenten Jan Peere, Pieter de Haas en Pieter van der Nol protesteren tegen dit besluit van de magistraat.

In de plaats van de aftredende ouderlingen Jacob Quinten en Leendert Seins worden gekozen Alexander Sinclair en Job Cornelisse. Als nieuwe diakenen treden aan Job Joosse Grootjans en de onlangs van Middelburg gekomen Pieter van der Nol.
Elf nieuwe lidmaten worden aangenomen.

1739

In oktober verklaart Engeland aan Spanje de oorlog vanwege de bestaande geschillen over handel en zeevaart. De Staten Generaal verklaren zich, hopend op handelsvoordelen, neutraal. De Republiek en Frankrijk vernieuwen hun in 1713 voor de duur van 25 jaar gesloten handelsverdrag. In dit Verdrag is een uitgebreide lijst van artikelen opgenomen die kooplieden uit de Republiek met betrekkelijk lage invoerrechten in Frankrijk kunnen invoeren.

Deze jaren is de koffie volop in opkomst. Op Ceylon brengen de koffieplantages reeds 28.000 pond op.

In Middelburg overlijdt op de 6e mei ds. Bernardus Smytegelt in de ouderdom van 74 jaar. Zeer groot was zijn invloed te Middelburg en in de Classis Walcheren. Bij het volk was ‘Vader Smytegelt’ zeer geliefd. Was er in de eerste helft van deze eeuw in de Arnemuidse Hervormde Kerk wel eens een leesdienst, dan werden nogal eens preken gelezen van ‘Smietegelt’.

* * *

In het Stadsbestuur doet zich slechts één wijziging voor. Pieter Abramse treedt toe tot de vroedschap. Alexander Sinclair volgt de aftredende burgemeester Cornelis van Ginhoven op. Van Ginhoven wordt thesaurier in de plaats van Sinclair, die dit vele jaren geweest is.

Dit jaar houdt men in september weer ‘op de meeste minnagie’ de verpachtmaaltijd. De stadsbode Willem Gooyers doet hiervoor de nodige inkopen. Hij declareert voor ‘vlijs, caarsen, etc. tot de verpagtmaaltyd’ £ 12.1.2 Vlaams. Ook laat de Stadsrekening betalingen zien aan de hovenier Adriaan Joosse voor groente, aan bakker Broeder voor brood, aan Lieven Marynisse voor vis, aan Pieter de Haas voor kaarsen, aan Herman Termaat voor banket, aan Pieter Kien voor winkelwaren en aan de kok monseigneur Abke voor het bereiden van de maaltijd.

De financiële situatie van de stad is precair. Besloten wordt ‘al het ouwe tin te verruylen en enige schotels en borden te koopen die seer  noodig sijn alsmede het coopere coelvat te verkoopen en een geschildert Blikke in de plaats te koopen’. Het is twijfelachtig of inderdaad al het tin verkocht is. Uit een in 1763 opgestelde inventaris blijkt het volgende nog aanwezig te zijn:

een grote schotel voor een speenvarken, 2 visschotels, 4 nieuwe schotels voor gebraad, 2 grote soupschotels, 4 gebraadschotels, 1 ouderwetse tinnen sausschotel, 17 assetties, 4 blikke plaatties voor ‘t gebak, 2 schenkborden, 67 kleyne en grotere borden, 22 dessertborden, een oude en een nieuwe tinnen steelkom, 6 tinnen zoutvaten, 32 tinnen lepels, 34 tinnen vorken, een tinnen oly- en assynstel, 1 tinnen tabaksdoos, 2 tinnen inktkokers op ‘t Stadhuys, 1 dito in de consistory, 4 groote kopere kandelaars, 2 ysere snuyters, 1 koopere soupketel, 1 dito visketel, 1 root koper tabakscomfoor, 18 tafelmessen, 1 groote yseren rooster, 6 ijsere speties, 2 groote braadspeten, 2 keukenmessen en 2 ijsere kettingen.

Een zekere Meyntie Pinte wordt toegestaan om een kinderschool te houden. Ook mag Jannetje van Rooyen een brei- en naaischool houden, mits dat deze ‘s zaterdags vóór de middag zal worden gehouden.

* * *

Ook van dit jaar volgt hierna een overzicht van de stadswerken. Het Stadsbestuur besluit de ‘saate te laten diepen tot op de onderkaay’. Nadat de saat gediept is wordt verboden voortaan nog zand te leggen op de kaai. Dit mag vanaf nu alleen nog maar ‘op de hoek van het oude Hoofd en tussen het nieuwe Hoofd en het Sekreet’ op de boete dat het zand anders van stadswege zal worden weggehaald.
De 150 jaar oude stadspoorten gaan in een bouwvallige toestand verkeren. Dit jaar wordt de boog van de Veerse Poort afgebroken. Over de poort wordt een bruggetje met leuningen gelegd. Eveneens is het nodig om aan de Middelburgse Poort noodzakelijk herstelwerk te verrichten. Alle steen die van de Veerse Poort afgebroken wordt zal op het Hoofd gelegd worden. Degenen die paarden en wagens hebben krijgen opdracht voor de stad te rijden en dit puin af te voeren. In de Stadsrekening staat een ontvangst voor het puin van een gedeelte van de Veerse Poort van £ 6.

De uit Leiden afkomstige en vanaf dit jaar in de stad wonende Salomon van Solingen krijgt opdracht een nieuwe grote arend te graveren voor de stadsijker. Overigens krijgt Salomon ook toestemming om een herberg te houden, ‘mits reysigers te herbergen en niet verby te senden’.

De dit jaar uit Middelburg gekomen Salomon van Benthem en Johannis Schets krijgen toestemming ‘om allerhande neringe te mogen doen’.

De stadsbode Willem Gooyers wordt gelast om te roepen dat een ieder z’n goten en straten zal moeten schoon maken tegen aanstaande woensdag over 8 dagen.

* * *

De arbeiders van het Sint Jansgilde voor de arbeiders, die weigeren enig werk te doen, zullen voor altijd uit het gilde worden gezet.

De kuipersbaas Hendrik Berk krijgt toestemming om z’n aan de Nieuwstraat aan de brouwerij staande schuur gedeeltelijk af te breken. Eén van de stadshuizen, waar Weynant Maartens in woonde, wordt verkocht aan Maryn van Belsen voor 20 ponden Vlaams. Het gaat om het huis ‘Bourgonje’ aan de oostzijde van de Westdijkstraat.

Ook de Vice Admiraal Hermanis Wiltschut heeft dit jaar wel weer een verzoek in verband met de verdere verfraaiing van z’n buitenplaats aan het oosteinde van de stad. Hij mag de beste aarde die buiten de Middelburgse Poort ligt ophalen, mits betalende drie stuivers per voer. De plaats waar de aarde gelegen heeft wordt met olmen en wilgen beplant. Er wordt een hoge boete vastgesteld voor degene ‘die zijn vuiligheid wederom op deze plaats komt te werpen’. Bepaald wordt dat men ‘deselve van de kant in de vest moet werpen’. Het Stadsbestuur besluit de bomen op de Noordwal achter het schutsel van de Vice Admiraal Wiltschut op 10 à 12 voet hoogte af te kappen. Wiltschut krijgt toestemming ‘het ende van de Noortwal met zoveel bomen te beplanten als hij goedvinden zal’.

Willem Gooyers mag de stadssingel voor één jaar pachten voor £ 4. Blaas Janse krijgt toestemming het ambt van bier- en wijnwerker uit te oefenen, aangezien er de laatste tijd verscheidene bier- en wijnwerkers zijn overleden en enige buiten staat zijn om dit waar te nemen.
Op zijn verzoek krijgt Cornelis Cornelisse het ambt van grofzoutmeter in de plaats van Cornelis Joosse, die door hoge ouderdom bijna buiten staat is om dit waar te nemen.

* * *

Wat betreft de Hervormde Gemeente staat 1739 in het teken van geschillen met het Stadsbestuur. Tekenend voor de verhouding tussen magistraat en kerkenraad is het volgende. Opnieuw, nu onder de nieuwe predikant ds. Leonardus à Brakel, doen zich geschillen voor tussen beide colleges. Het gaat over het onderhoud van het jongste weeskind van Cornelis Verstelle, de vroegere veerman. Hierover wordt een uitvoerige correspondentie gevoerd. Zelfs de Classis Walcheren moet hierover een uitspraak doen.

Op zondag de 13e maart wordt de predikant, ‘koomende soo even van den Predikstoel in den Thuyn eer de Liefdegaven van den Leeraaer en de ouderlingen werden uitgereikt, door de Stadsbode met het waapen op syn borst, komende uit Naam van de Agtbare Overheden deser Stad, een extract uyt de Vierschaar Rolle der Stadt Arnemuyden voorgelesen’. Het extract gaat over de zorg voor de wezen van de vorig jaar overleden veerman Cornelis Verstelle. De kerkenraad uit haar uiterste verwondering hoe de magistraat het kon toelaten de bode tijdens de godsdienstoefening voor dat deze geëindigd was ‘in Gods Huys te laten toekomen, waardoor de genoten Zegen onder de dienst niet weinig zou kunnen gehinderd worden en zelfs oproer kon ontstaan’. De kerkenraad verzoekt dit voortaan na te laten. En wat de inhoud van het schrijven betreft, blijft de kerkenraad bij haar eerder ingenomen standpunt. Ouderling Sinclair protesteert tegen dit kerkenraadsbesluit.

Op 1 december vraagt de kerkenraad de regering ‘morgenavond in de consistorie te komen om de resolutie van de Classis aan te horen over het weeskind van Cornelis Verstelle, de vorig jaar overleden veerman’. De regering weigert dit: de kerkenraad ‘moet eerst vragen wanneer sulks de Regering soude gelegen komen’. Overigens wordt over de bedeling van deze wezen een uitvoerige brief aan de Classis Walcheren gericht. Aan het einde van het jaar wordt er een akkoord bereikt tussen de kerkenraad en de magistraat over deze kwestie. De kerkenraad zal de wezen ten laste van de diaconie nemen.

Dit jaar zijn de ouderlingen Alexander Sinclair en Job Cornelisse aftredend. Hun opvolgers zijn Boudewijn Joosse Grootjans en Pieter Adriaanse. In de plaats van de aftredende diakenen Job Joosse en Pieter van der Nol worden gekozen Cornelis Cornelisse en Abraham Francooys.
De kerkenraad bestaat nu uit de ouderlingen Jan Peere, Jacob Marynisse, Boudewijn Joosse Grootjans en Pieter Adriaanse en de diakenen Maarten Kervink, Cornelis de Hooge, Abraham Francooys en Cornelis Cornelisse. Belijdenis des geloofs wordt afgelegd door 25 jonge mensen, een ongekend groot aantal.

Er komt een verzoek bij de kerkenraad binnen van Levinius Mestach, ‘thans geliefd Leraar te Ommeren, of hy mag gebruyken een gedeelte van de grond of erve ‘Den Olyphant’ aan de Langstraat, den armen deser Stad toebehorend, om een ziekenkamertje wat verder uit te strekken’. Dit niet direct te plaatsen verzoek willigt de kerkenraad in. In het Register van de Huisschatting over deze jaren komen we wel tegen dat dit pand eigendom is van Mestach.
De schepen Gerrit van der Leye wordt zeer ernstig bestraft om zijn belastering van de kerkenraad. De nominatie voor nieuwe kerkenraadsleden zou goddeloos zijn. De kerkenraad vindt dat hij ‘seer zottelyk en dwaas’ gehandeld heeft. Van der Leije betuigt daarop z'n leedwezen.