1969
Op 1 januari van dit jaar ligt het aantal inwoners van Arnemuiden voor het eerst in de geschiedenis boven de 3000. Was dit aantal op 1.1.1968 nog 2870, eind 1968 was dit opgelopen tot 3018. Het geboorteoverschot was in 1968 53 en het vestigingsoverschot 90. Daardoor nam het aantal inwoners toe met het voor zo'n kleine gemeente zeer hoge aantal van 143. De grote toename van de bevolking is dankzij het gereed komen van de 60 ratiowoningen begin 1968.
In zijn Nieuwjaarsrede meldt burgemeester Hack dat de landbouw en visserij in het afgelopen jaar niet onverdeeld gunstig waren. Verder kan hij vele belangrijke gebeurtenissen en positieve ontwikkelingen in de gemeente noemen. Arnemuiden is in 15 jaar tijd werkelijk bijna onherkenbaar veranderd.
Als belangrijkste gebeurtenissen uit het afgelopen jaar noemt hij: de opening van het dienstencentrum ‘Te Mortiere’, de opening van de tweede Christelijke kleuterschool, de inschrijving van de 3000e inwoner en het begin van de bouw van de nieuwe Coöperatieve Raiffeisenbank.
Als toekomstplannen noemt hij de voorgenomen bouw van 24 bejaardenwoningen in ‘het Poldertje’, de concentratie van de Zeeuwse kustvissers te Vlissingen en de noodzakelijke investeringen voor nieuwe en grotere vissersschepen met zwaardere motoren. Hij spreekt hierbij de vrees uit ‘dat financieringen wel eens onder voorwaarden gebeuren die uiteindelijk voor belanghebbenden veel te zwaar zijn’.
Op de 3e november wordt burgemeester Hack gehuldigd in verband met zijn 25-jarig jubileum in gemeentedienst. Na in 1944 in Terneuzen te zijn begonnen, werkte hij 9 jaar bij de gemeente Biervliet en nog eens 6 jaar als gemeentesecretaris in Rilland-Bath. Wethouder Van Hemert spreekt hem namens wethouders, gemeentepersoneel en politie waarderende woorden toe.
In november krijgt D. Goedhart, de gemeentebode en schoonhouder van de openbare school en het gymnastieklokaal, eervol ontslag wegens het bereiken van de pensioengerechtigde leeftijd. Tot ambtenaar ter secretarie wordt benoemd de heer F. Babijn uit Vlissingen. W. Janse treedt per 1 juni aan als gemeentewerkman.
* * *
Niettegenstaande alle verbeteringen in de gemeente gaat het inwonertal toch maar zeer langzaam vooruit.
Het zielental neemt dit jaar af met 1. Per 31 december 1969 bedraagt het aantal inwoners 3018 (1543 mannen en 1475 vrouwen). De gemeenteraad uit in januari 1970 zijn verwondering over deze geringe toename. Dit kan niet liggen aan het voorzieningenpeil. Burgemeester Hack zegt hier ook moeilijk een aanwijsbare reden voor te kunnen geven. Wel is onlangs een aantal grote gezinnen vertrokken.
Begin maart overlijdt plotseling tijdens het lesgeven de welbekende onderwijzer J. Gerritse van de openbare lagere school op de leeftijd van 63 jaar. De heer Gerritse was ruim 25 jaar verbonden aan deze school. Ook noemen we het overlijden van de vroeger welbekende oud-onderwijzer van de openbare school, de heer C. Vos, wonende aan de Molenweg.
Er overlijden dit jaar 26 inwoners. Van hen noemen we:
1/1 Adriana de Nooijer wv Pieter Oosterling (67 jr); 11/2 Job Meulmeester wv Jannetje Marijs (77 jr); 14/2 Gillis de Nooijer wv Dora Meerman (87 jr); 7/2 meester Jan Gerritse ev Flora den Hoed (62 jr); 10/2 Marianne Coppoolse (9 jr); 15/3 Theuntje Baaijens ev Jan de Nooijer (70 jr); 2/4 Cornelis Siereveld (65 jr); 12/4 de in de Arne verdronken caféhouder Pieter Hameling ev Leuntje Sturm (47 jr); 2/7 Gerardus Boone ev Wilhelmina Blaasse (69 jr); 8/7 de vroegere schoolmeester Cornelis Vos ev Janna Kodde (85 jr); 22/7 Adriana Wondergem ev Robbert de Rijke (80 jr); 3/8 de vroegere winkelier en groentehandelaar Adrianus de Graaf ev Jacomina Verstrate (64 jr); 14/8 Klaas van de Gruiter (88 jr); 18/8 Paulus Meerman ev Maatje van de Gruiter (72 jr); 29/8 Neeltje Crucq ev Pieter Meertse (79 jr); 5/9 Johan Jeras (6 jr); 1/10 Jan Wondergem ev Cornelia Labruyére (65 jr); 20/10 de schildersbaas Jacobus (Ko) Lasoe (65 jr); 5/11 Johannes den Hollander (10 jr); 7/11 Maatje Sara Kasteleijn wv Jacob Blaasse (76 jr); 17/12 Marinus (Merien) Grootjans ev Cornelia Marijs (81 jr); 25/12 Marcus Jacobus Francke (20 jr).
* * *
In 1969 komen de historische klokken van Arnemuiden terug. Wat was het een dag van grote verontwaardiging voor de Arnemuidse bevolking toen in 1885 het klokkenspel werd weggevoerd naar een opkoper uit Middelburg. Wie had kunnen denken dat de eeuwenoude klokken na bijna 100 jaar nog eens, na diverse omzwervingen, terug zouden keren.
Het notulenboek van de gemeenteraad vermeldt: ‘Het is mogelijk gebleken het oude klokkenspel, dat gedurende enkele eeuwen heeft gehangen in de toren, in langdurig bruikleen van het Ministerie van CRM te ontvangen. Bij een door NV Eysbouts ingesteld onderzoek is gebleken, dat het klokkenspel na restauratie en het bijgieten van twee nieuwe klokken, zeer goed als historisch klokkenspel kan worden gebruikt. Gelet op de sterke historische binding van Arnemuiden met dit klokkenspel heeft het college gemeend deze unieke gelegenheid niet voorbij te laten gaan. Weliswaar kan de klank van het historisch klokkenspel niet worden vergeleken met een modern carillon’.
De gemeenteraad luistert na deze uiteenzetting met gespannen aandacht naar een band, waarop een vergelijkbaar klokkenspel van gelijke samenstelling in de Zuidhavenpoort van Zierikzee ten gehore wordt gebracht. Met enthousiasme gaat de gemeenteraad met het voorstel van het college akkoord. Het sinds enkele jaren in de toren hangende Westminsterspel zal verruild of verkocht worden. Dit spel had ook een weinig indrukwekkende klank. De reacties uit de Arnemuidse bevolking zijn zeer positief. Men is over het algemeen bijzonder verheugd dat deze gelegenheid zich voordoet.
Er wordt een klokkenfonds ingesteld. Diverse schenkingen komen binnen: ƒ 100 van de ambachtsheer van Kleverskerke dr. Van Vollenhoven te Madrid, maar ook van de broer van oud-burgemeester J. Langebeeke uit Utrecht. De Coöperatieve Raiffeisenbank maakt ter gelegenheid van de opening van het nieuwe bankgebouw aan de Dokstraat een royaal gebaar door een gift van duizend gulden. Vermeldenswaard in dit verband is ook de brief van de 92-jarige en oudste inwoner van Arnemuiden, Cornelis de Klerk, aan de gemeenteraad. Daarin schrijft hij dat hij de gemeente honderd gulden schenkt voor de restauratie en montage van het carillon en dat hij het plezierig vindt dat hij op z’n hoge leeftijd nog de terugkeer van het carillon mag beleven. Terloops vertelt burgemeester Hack de gemeenteraad dat De Klerk hem persoonlijk had medegedeeld ‘dat hij als 6-jarig jongetje de klokken uit de toren had zien halen. Voor ze vervoerd werden had hij ze nog betast en was daarna huilend naar huis gerend om het zijn moeder te vertellen’.
* * *
1969 staat volop in het teken van de woningbouw in ‘het Poldertje’ en de sanering van de oude kern. Begonnen wordt met de bouw van 24 bejaardenwoningen in ‘het Poldertje’. Ook mogen er 18 woningwetwoningen worden gebouwd tot vervanging van de afgekeurde woningen in het Tuindorp.
Enkele te saneren panden van eigenaars waarmee maar moeilijk overeenstemming kan worden bereikt, worden onteigend: Westdijkstraat 20 van B. Marteyn, Lionstraat 14 van J.J. Crucq en Nieuwstraat 16 van P. van Eenennaam.
Ook worden weer enkele eigendommen in het kader van het saneringsplan aangekocht: Westdijkstraat 30, een bergplaats aan de Nieuwstraat van bakker Minnaard en een perceel tuingrond aan de Nieuwstraat van mevrouw De Nooyer-Buys. Voor de sloop van 9 woningen in de Nieuwstraat en 1 in de Lionstraat trekt de gemeenteraad een krediet uit van f 14.000.
* * *
Ook andere verbeteringen in de gemeente zijn het vermelden waard: de restauratie van de voorgevel van het gemeentehuis, de verbetering van de hoek Arnestraat/Nieuwlandseweg, de verbeteringen aan de Zuidwal en het Schuttershof en de uitbreiding van de straatverlichting met 60 lichtpunten. Ook valt het officiële besluit tot aanleg van een kampeerterrein in het recreatieplan Oranjeplaat.
Als gevolg van het saneringsplan moeten ook de winkels aan de oostzijde van de Westdijkstraat verdwijnen: kruidenier Janse, meubelhuis Joosse, schilders- en behangzaak Joos de Nooijer en rijwielhandel en elektriciën Ko Marteyn. W. Joosse ziet af van nieuwbouw aan de nieuwe straat onder aan de Westdijkstraat. Hij heeft op de hoek Langstraat/Burgemeester Langebeekestraat een perceel bouwgrond gekocht. Winkelier P. Janse gaat een winkel met woonhuis bouwen aan de noordzijde van de Nieuwstraat. Wat J. de Nooyer gaat doen is nog niet bekend. In november worden de panden van Joosse en Janse aangekocht. Met Jac. Marteyn kan nog geen overeenstemming over de aankoop van z’n pand worden bereikt. Hiervoor start een onteigeningsprocedure. Niettemin beginnen halverwege het jaar de werkzaamheden voor de aanleg van de nieuwe straat onder aan het dijktalud van de Westdijkstraat. Voor de aanleg van het eerste gedeelte van de nieuwe straat tussen de Nieuwstraat en de Lionstraat trekt de gemeenteraad een krediet uit van f 60.000.
In augustus heerst er grote bedrijvigheid op de hoek Langstraat/Burgemeester Langebeekestraat. Het woonhuis met de aangrenzende landbouwschuur (voorheen van Dijke) worden afgebroken. Op dit perceel zal het winkelpand van Meubelhuis Joosse verrijzen. Grote verslagenheid heerst er in de gemeente als tijdens de sloopwerkzaamheden een scheidingsmuur omver kantelt, waardoor de daar spelende 6-jarige Johan Jeras om het leven komt.
Ook een grote verbetering is de vestiging van het postkantoor in het per 1 januari 1968 gesloten badhuis aan de Zuidwal. Tot nu toe was het postkantoor gevestigd in het woonhuis van de postkantoorhouder A.H. de Kam aan de Langstraat. Hoe gezellig de sfeer daar ook was, het kon zo eigenlijk niet langer. Het met pensioen gaan van de postkantoorhouder Toon de Kam geeft de gelegenheid om tot een betere huisvesting te komen.
Op 19 december opent burgemeester Hack het nieuwe postkantoor. Een flinke verbouwing zorgde ervoor dat het voormalige badhuis werd omgevormd tot een ruim en riant PTT-kantoor. Burgemeester Hack herinnert er aan dat de eerste postkantoorhouder te Arnemuiden (bijna 100 jaar geleden) de heer C.J. Crucq was, die tevens de functie van burgemeester vervulde. Hij bleef dit tot z'n overlijden, waarna de gemeentesecretaris hem opvolgde als postkantoorhouder. Bij de opening overhandigt de gepensioneerde kantoorhouder A.H. de Karn een lijstje met de namen van alle kantoorhouders te Arnemuiden. In het nieuwe postkantoor komt, en dat is nieuw voor Arnemuiden, een telefooncel die dag en nacht voor het publiek geopend zal zijn. Voorheen moest men gebruik maken van de zwarte telefoon in het hokje van het smalle wachtportaaltje in het postkantoor van De Kam aan de Langstraat.
Begin januari wordt ook de eerste steen gelegd voor het nieuwe gebouw van de Coöperatieve Raiffeisenbank aan de Dokstraat.
Ook gaat in juni de eerste paal de grond in voor de aanleg van de jachthaven Oranjeplaat. Heide Mij. voert de werkzaamheden uit. De jachthaven moet plaats bieden aan 345 jachten. In de loop van het jaar kunnen de eerste jachten in de nieuwe jachthaven afmeren.
De realisering van het instructiebad komt steeds dichter bij. De gemeenteraad trekt voor de aanleg een krediet uit van f 188.000. Het streven is het bad vóór het aanstaande zwemseizoen van volgend jaar gereed te hebben.
* * *
Naar aanleiding van de vele klachten over de enorme stank van de puffabriek wordt gesproken met de eigenaar, de heer D. Verhoeve uit Veere: of hij tot sluiting van z'n bedrijf wil overgaan of maatregelen wil nemen tegen de stankoverlast. Verhoeve merkt in een interview met de PZC op 19 november het volgende op:
Het bedrijf dateert al van voor de oorlog. Aanvankelijk werd er alleen garnalenafval (puf) gedroogd. Toen werd er ook wel eens geklaagd over de stank. Nadat de garnalenvangst vooral door de sluiting van het Veerse Gat belangrijk was teruggelopen, werd overgeschakeld op visafval, dat in hoofdzaak wordt aangevoerd uit IJmuiden. Jaarlijks wordt in Arnemuiden vier tot vijf miljoen kilo visafval verwerkt. Het eindproduct, het vismeel, wordt hoofdzakelijk als veevoer gebruikt.
Ook een andere zwarte vlek in de gemeente komt dit jaar tot een oplossing. Het in de volksmond bekende ‘voddenpakhuis’ voor de opslag van lompen, vodden en oude metalen aan het Schorretje/de Walstraat gaat verdwijnen. Het grote en slecht onderhouden gebouw aan de Walstraat van de NV Metaalmaatschappij M.L. Polak & Zn te Middelburg ontsiert niet alleen het aanzicht van de gemeente, maar vormt ook een obstakel voor de bussen van het streekvervoer. In september besluit de gemeenteraad tot aankoop van het ontsierende pand. Deze aankoop staat in verband met het saneringsplan voor de Walstraat.
Maar nog meer ontsierende elementen verdwijnen. Zo gaat de slopershamer ook in het aftandse kleuterschoolgebouw aan de Lionstraat. Maar ook wordt dit jaar de vuilnisstortplaats aan de Singel gesloten. De gemeente zorgt voor een nieuwe stortplaats bij het zogenaamde ‘steigertje’ aan de Steigerweg. De inwoners kunnen daar hun grof vuil dat niet met de vuilnisauto kan worden meegenomen, deponeren.
Het beheer van het bejaardencentrum Te Mortiere blijkt toch niet naar wens te verlopen. Na een besloten zitting besluit de gemeenteraad met 4 stemmen voor en 3 onthoudingen (van Joh. van Belzen, J. Oreel en K.J. Steketee) te trachten tot ontbinding van de Protestants Christelijke Stichting Dienstverlening aan Bejaarden te komen.
* * *
Voor de visserij zijn de vangsten en opbrengsten ongeveer gelijk aan die van vorig jaar. Er worden 533.664 kg garnalen gevangen met een opbrengst van ƒ 1.300.787. Daarnaast wordt ruim 700.000 kilo vis gevangen met een opbrengst van ƒ 820.285. De te Vlissingen liggende vloot, waaronder een aantal ARM-schepen, voert 1.030.594 kilo vis aan; deze brengt een bedrag op van ƒ 2.216.429.
Een aantal vissersschepen vertrekt in februari vanuit Colijnsplaat naar het noorden vanwege de geringe garnalenvangst onder de Zeeuwse kust. Delfzijl is nu de voorlopige thuishaven. De vloot ondergaat in 1969 een opmerkelijke daling: van 25 schepen met in totaal 5832 pk naar 20 schepen met 5475 pk. De Vlissingse vloot stijgt tot 10 schepen met in totaal 3800 pk.
In mei loopt het nieuwe vissersschip ARM 15, de ‘Vrouw Jannetje’ van schipper J. Meulmeester, van de werf van Maaskant te Bruinisse van stapel. Het 27 meter lange schip ligt afgemeerd in de Arnemuidse haven. De Arnebrug en de spoorbrug zijn maar net toereikend voor de doorvaart van het drie meter brede schip. Velen uit de gemeente brengen een bezoek aan het nieuwe vlaggenschip van de vloot. De ARM 15 is thans het grootste vissersschip van de Zeeuwse vloot.
* * *
Na het vertrek van ds. J.G. Abbringh treedt ds. E.J.N. Kronenburg uit Middelburg enige tijd op als consulent. Vanaf januari dit jaar is dit ds. A.J.A. Ruijs uit Sint Laurens.
De Hervormde gemeente brengt dit jaar beroepen uit op ds. W.L. Tukker te Zwolle, ds. T. Langerak te Veenendaal, ds. A. Vlietstra te Waarder, kandidaat Tj. de Jong uit Genderen, ds. J.P. Verkade te Nieuwe Tonge en kandidaat G. Post te Hilversum. Begin december wordt bekend dat de 29-jarige kandidaat Post uit 12 beroepen dat van Arnemuiden heeft aangenomen. Op Tweede Kerstdag vindt de bevestiging plaats door ds. E.E. de Looze, emerituspredikant te Hilversum. De bevestiging en intrede wordt bijgewoond door de oud-predikant ds. M. Verwey.
In de kerkenraad hebben dit jaar zitting de ouderlingen K. van de Ketterij, L. van de Ketterij. Bl. Marijs, C. Meulmeester, L. Meulmeester en C.F. Moerland en de diakenen D. van Belzen, J. van Belzen Dzn en J. van Belzen Wzn.
De restauratiewerkzaamheden aan de Hervormde kerk worden dit jaar voltooid. Een tiental ramen is geheel vernieuwd. De kerkvoogdij laat dit jaar een garage bouwen. Daarvoor wordt ‘de waterplaats’ (het sinds zovele jaren in gebruik zijnde ‘openbaar toilet’) naast het brandspuithuisje door gemeentewerklieden afgebroken.
Bewonderenswaardig zijn de activiteiten die de leden van de Gereformeerde Kerk ondernemen om tot de bouw van een nieuw kerkgebouw te komen. Ten behoeve van de kerkbouwactie is men vijf jaar geleden begonnen met een ‘actie garnalenpellen’. Op verschillende plaatsen komen de pellers en pelsters bijeen, de meesten tweemaal in de week. Gedurende deze vijf jaren brengt men f 19.000 bij elkaar. Bij de opening van het kerkgebouw in 1966 had de actie f 12.000 opgebracht. In 1967 bracht men f 3.063 bij elkaar en in 1968 f 3.945. De circa 60 pellers en pelsters worden op 29 januari gehuldigd.
Overigens neemt de Gereformeerde predikant, ds. G.S. Oegema, op 3 november een beroep aan naar De Wilp. Op 8 maart 1970 zal hij afscheid nemen van z’n gemeente.
