1952
In juni moet er gestemd worden voor de Tweede Kamer. De Partij van de Arbeid komt als grootste partij uit de verkiezingen. Op 1 september treedt het derde kabinet-Drees aan. Enkele jonge ministers, die in later jaren een belangrijke rol zullen spelen op het politieke toneel, treden aan: mr. J.M.A.H. Luns (buitenlandse zaken), mr. J.M.L.Th. Cals (onderwijs), prof. dr. J. Zijlstra (economische zaken), H. Algra (verkeer en waterstaat) en mr. E.H. Toxopeus (binnenlandse zaken).
Niet alleen de werkgelegenheid maar vooral ook de woningnood staan centraal bij de nieuwe regering. In een toespraak voor de radio zegt Koningin Juliana: ‘De verschrikkelijke plagen van de oorlog liggen achter ons, op één na: de woningnood. Hij heeft de eigenschappen van een vreselijke slepende ziekte. Wat ons allen ten slotte voor ogen staat is een eigen woning voor ieder gezin’.
In zijn nieuwjaarsrede tijdens de eerste raadsvergadering in het nieuwe jaar herdenkt waarnemend burgemeester J. Polderdijk ‘het droevig verscheiden’ van burgemeester J. Langebeeke. Ook staat hij stil bij het overlijden van de oud-Commissaris van de Koningin Jhr. Quarles van Ufford, die ‘zoveel heeft gedaan in het belang van de provincie Zeeland en de Zeeuwse gemeenten’. Verder geeft hij een overzicht van de belangrijkste ontwikkelingen in 1951: de uitbreiding van de waterleiding naar Kleverskerke en de Singel, het principebesluit tot vaststelling van het saneringsplan, het uitbreidingsplan aan de oostzijde van de gemeente, de uitvoering van riolering- en bestratingwerken, het in erfpacht geven van grond voor de bouw van een kerk voor de Gereformeerde Gemeente welke thans bijna voltooid is. Hoewel de vooruitzichten voor de woningbouw nog somber zijn, konden de 13 woningen aan de Roomsestraat in gebruik worden genomen. Dit jaar zal begonnen worden met de verbetering van de Nieuwlandseweg.
Ook brengt hij in herinnering de benoeming van gemeentesecretaris J.J. Huijssen tot Ridder in de Orde van Oranje-Nassau ‘hetgeen een kroon is op het werk dat hij gedurende tal van jaren heeft verricht’.
* * *
Op de 22e maart treedt de nieuwbenoemde burgemeester J. van den Bos, geboren in 1915, in functie.
Bij z’n installatie voeren achtereenvolgens het woord: waarnemend burgemeester J. Polderdijk, de nieuwe burgemeester, wethouder Joz. Siereveld, raadslid B.J. la Soe, gemeentesecretaris J.J. Huijssen en de nieuwe secretaris F.M. Geluk. Daarna houden niet minder dan 29 vertegenwoordigers van kerken, brandweer, visserij, buurgemeenten en maatschappelijke groeperingen en instellingen toespraken.
In zijn toespraak wijst wethouder Polderdijk de nieuwe burgemeester op de grote woningnood, maar ook vraagt hij aandacht voor Kleverskerke. Hij dankt de wethouders en raadsleden, die ‘mij zeven maanden steeds hun steun hebben betuigd’.
Burgemeester Van den Bos merkt o.a. het volgende op:
De tijdsomstandigheden, waaronder ik mijn taak als burgemeester in uw midden aanvang, zijn verre van gunstig te noemen. Nog steeds zijn de sporen van oorlog en vijandelijkheden, bezetting, zowel in geestelijk als materieel opzicht, duidelijk zichtbaar. Ook de gemeenten lijden hier onder. Om een probleem te noemen: het woningvraagstuk dat ook zo zeer in hevige mate heerst. Ik hoop met volle inzet van mijn persoon deze kwaal te bestrijden.
Een in onmiddellijk verband met dit probleem staande aangelegenheid is de gezondheidstoestand. De zo zeer gevreesde volksziekte, de t.b.c., heeft ook op deze plaats zeer zwaar gedrukt. Het voor de volksgezondheid van grote betekenis zijnde rioleringsvraagstuk is gelukkig voor 75% tot een oplossing gekomen. Daarvoor zijn wij dankbaar. Plannen voor de bouw van een zuiveringsinstallatie zijn in bewerking. Onze vissersvloot is, in vergelijking met de vooroorlogse sterkte, aanzienlijk in aantal teruggelopen. Gebrek aan voldoende bedrijfskapitaal belemmert een terugkeer tot de oude sterkte.
Terugblikkend op de dag van z’n installatie merkt burgemeester Van den Bos later op: ‘Aan ons viel de eer te beurt om het ambt van burgemeester in deze gemeente te gaan bekleden. De dag der installatie is voor ons onvergetelijk geworden. Wij zijn zeer onder de indruk gekomen van de hartelijke wijze, waarop U, heren raadsleden, het gemeentepersoneel, besturen van een groot aantal plaatselijke en regionale verenigingen en de bevolking, ons hebt verwelkomd’. Uit de van de installatie bewaard gebleven filmopnames is te zien op welk een grootse wijze de bevolking het sympathieke burgemeestersechtpaar verwelkomd. Op vaderlijke wijze treedt meester J.J.C. van der Graaff de jonge burgemeester tegemoet. In de enkele jaren van zijn ambtsbediening te Arnemuiden zal burgemeester Van den Bos een gewaardeerde plaats innemen. Als gevolg van de woningnood is voor hem geen geschikte woning beschikbaar. Het burgemeestersgezin neemt voorlopig intrek in de pastorie van de Hervormde gemeente aan de Markt. Pas eind van het jaar komt de goedkeuring af voor de bouw van de ambtswoning voor de burgemeester aan de Molenweg en die voor de secretaris aan de Nieuwlandseweg.
Enkele dagen hierna, op de 25e maart, neemt de gemeenteraad afscheid van gemeentesecretaris J.J. Huyssen in verband met het bereiken van zijn pensioengerechtigde leeftijd. Vanaf 1919, dus 33 jaar, was hij secretaris van Arnemuiden. Vorig jaar ontving secretaris Huijssen als kroon op zijn werk een benoeming tot Ridder in de Orde van Oranje Nassau. De gemeenteraad betreurt het ‘dat zo een beminnelijk man en bekwaam secretaris met een groot verantwoordelijkheidsgevoel zal moeten worden gemist’.
In een op deze zelfde dag gehouden raadsvergadering benoemt de gemeenteraad tot z'n opvolger de 38-jarige F.M. Geluk, vanaf medio 1948 1e ambtenaar ter secretarie. In de plaats van de heer Geluk komt de heer P. Dekker, thans werkzaam bij de gemeente Kapelle, als 1e ambtenaar ter secretarie. Ook secretaris Geluk kan geen geschikte ambtswoning worden geboden. Hij krijgt toestemming om voorlopig in Wemeldinge te blijven wonen.
In de gemeenteraad hebben thans zitting wethouder J.L. Joosse, wethouder B.J. la Soe, waarnemend burgemeester J. Polderdijk Lzn, M. de Ridder, J. Scheele, A. Schuit en Joz. Siereveld.
Een groot aantal inwoners, waaronder vele ouden van dagen en bekenden binnen de Arnemuidse gemeenschap, overlijdt in 1952:
25/1 Cornelis Meerman ev Johanna de Ridder (80 jr); 1/2 Tannetje de Nooijer wv Johannis Schroevers (76 jr); 5/2 Izaak Labruyère ev Elisabeth Vader (73 jr); 14/2 Helena Slabbekoorn ev Laurens de Hamer (22 jr); 16/2 Willemina van Eenennaam ev Marcus Jacob Lagendijk (66 jr); 24/2 Marinus Wondergem ev Dorothea Schets (68 jr); 25/2 tien dagen na z'n vrouw, Marcus Jacobus Lagendijk wv Willemina van Eenennaam (75 jr); 28/2 Klaas Meerman wv Tannetje van Belzen (87 jr); 22/3 Cornelia de Nooijer ev Jan Meulmeester (60 jr); 23/3 Jan Krijger wv Adriana de Nooijer (70 jr); 27/3 de vroeger zeer bekende ouderling uit de Hervormde kerk en raadslid Aart van de Gruiter wv Maatje Siereveld (92 jr); 1/4 Pieter de Nooijer ev Maatje Meulmeester (64 jr); 1/6 Clasina Schroevers wv Adriaan Siereveld (76 jr); 16/6 Crina Marijs wv Cornelis van Belzen (67 jr); 27/6 Grietje Jacobse wv Cornelis Oreel (81 jr); 20/6 Maria de Meulmeester wv Joos van Belzen (87 jr); 3/8 Clasina Marijs ev Job Schroevers (66 jr); 6/8 Cornelia Marijs wv Joos van Belzen (78 jr); 3/9 de kapper Antonius Christiaan Zeijger, geboren te Vlissingen en ev Elisabeth Jongepier (66 jr); 17/9 Bastiaan Marteijn wv Jannetje van Belzen (90 jr); 14/10 Geertje Meerman ev Cornelis Mulder (89 jr); 16/10 Adriaan Labruyère ev Elisabeth Poppe (68 jr); 3/12 bakker Hendrik Versluis, geboren te Wissenkerke ev Aartje Dina Leendertse (61 jr); 14/12 Leyntje Margrietha de Smidt wv Johannis Crucq (80 jr).
* * *
De woningnood is nu zeer ernstig. Het woningtekort vormt het allesoverheersend probleem. De woningbehoefte is ontstellend groot. In de gemeente zijn niet minder dan 62 krotwoningen. In het eerste gedeelte van het jaar belemmert de onmogelijkheid om vaste geldleningen aan te gaan elk initiatief voor woningbouw. De gemeenteraad besluit een ruimer beleid te voeren in het verlenen van premies voor de verbetering van woningen. Tot grote opluchting van het gemeentebestuur is de plaatselijke Coöperatieve Boerenleenbank bereid om ƒ 100.000 te lenen voor de bouw van 10 duplexwoningen. De bouw van deze woningen aan de Burgemeester Langebeekestraat gaat met zeer veel problemen gepaard. De aanbesteding kan pas in de zomer plaatsvinden. Door vertraging van de machtiging tot gunning van het departement kan met de bouw pas laat in het najaar worden begonnen. Daarna verhinderen vorstverlet en de overstroming in februari 1953 de afbouw van deze woningen.
Door de grote problemen op de kapitaalmarkt blijft het gehele toegewezen bouwcontingent ongebruikt liggen. Aan het eind van het jaar vertoont de bouwactiviteit in de gemeente het volgende beeld: in aanbouw zijn de 10 duplexwoningen en 5 normale woningwetwoningen; bouwplannen zijn ingediend door 8 particuliere bouwers evenals voor de ambtswoningen voor de burgemeester aan het einde van de Molenweg en de secretaris aan de Nieuwlandseweg; er worden 5 woningen extra toegewezen, die zullen worden gebouwd ‘aan het straatje naar het lompenpakhuis bij de firma Polak aan de Zuidwal’, dus aan de Walstraat. Aan de overzijde van deze straat ligt nog steeds het tot enkele woningen verbouwde vroegere gebouw van achtereenvolgens de stijfselfabriek, calicotweverij, ziekenzaal en visdrogerij. Deze bescheiden woningen zijn thans van W. Goedhart (‘Goedartje’), M. Marteijn, J. Goedegebure en H. Bliek.
De hoop is er op gevestigd dat eind 1953 deze 41 woningen voltooid zullen zijn.
De gebouwde complexen van 9 en van 12 woningen aan de Roomse straat (de latere Schoolstraat) worden overgedragen aan de plaatselijke woningbouwvereniging. Het complex van 13 woningen aan deze straat gaat over naar de Christelijke Woning Stichting Walcheren.
In de Westdijkstraat worden de zeer bouwvallige panden nrs. 32, 34 en 36 onbewoonbaar verklaard. Het gaat hier om de middelste krotwoningen aan de noord/oostzijde van de Westdijkstraat tussen de meubelzaak van de firma Joosse en de kruidenierswinkel van P. Janse.
Raadslid J.L. Joosse wijst er in de gemeenteraad op dat de naam ‘Roomsestraat’ niet past in onze gemeente. Hij heeft uitgezocht hoe deze naam is ontstaan. Oorspronkelijk heette dit straatje de ‘Papestraat’. Daarna werd de naam gewijzigd in ‘Roomse schoolstraat’ en vervolgens in ‘Roomsestraat’. De gemeenteraad is er van overtuigd dat deze naam niets te maken heeft met de historie van Arnemuiden en besluit deze te veranderen in ‘Schoolstraat’. Tegelijk besluit de gemeenteraad om voortaan de Appelstraat ‘Spoorstraat’ en de Spoorstraat ‘Burgemeester Langebeekestraat’ te noemen.
* * *
Een grote verbetering in de gemeente is de grondige aanpak van het straatherstel. De toestand van de straten is zelfs zo ernstig, dat er geen bussen meer in Arnemuiden komen. Al enkele keren braken de veren en in het najaar zakt er zelfs een bus van de wegkant af. De Stoomtram Walcheren acht het niet langer verantwoord om de Nieuwlandseweg te berijden. Overwogen wordt om de Nederlandse Spoorwegen te verzoeken enkele treinen extra te laten stoppen. Ook de Singel verkeert in een zeer slechte toestand. Maar dit jaar kunnen enkele verbeterde straten door de aannemers worden opgeleverd. De vernieuwde straten kunnen wedijveren met die in tal van gemeenten. De Zuidwal wordt grondig verbeterd. Helaas komt het er dit jaar niet van de broodnodige verbetering van de Nieuwlandseweg uit te voeren. In december machtigt de gemeenteraad het dagelijks bestuur om het plan tot bestrating van de Nieuwlandseweg uit te voeren. In de gemeenteraad wordt geklaagd over het laten liggen van ijzeren platen in de Burgemeester Langebeekestraat en op de Zuidwal en over de hopen grond in de Schoolstraat.
Ook worden plannen gemaakt om de uit milieuoogpunt beruchte spoorsloot te rioleren en daarna met grond uit de zogenaamde vesteweide te dempen. Er wordt een geldlening aangegaan van ƒ 100.000 voor de aanleg van riolering in de bebouwde kom. In de begroting voor 1953 neemt de gemeenteraad ƒ 10.000 op voor de aanschaf van brandweermateriaal, ƒ 15.000 voor het herbestraten van de Nieuwlandseweg, ƒ 30.000 voor het teren van de kanaalweg naar Middelburg en ƒ 50.000 voor ‘het sluitstuk van de riolering’.
De schoolpleinen bij beide lagere scholen zijn tot nu toe gegrind. In 1952 worden er betegelde pleinen van gemaakt, waarvan de jeugd dankbaar gebruik maakt met hun spelen. Maar ook in het gemeentehuis wordt het een en ander gemoderniseerd: een schrijfbureau met stoel voor de nieuwe burgemeester, een nieuwe loper voor de trap naar de raadszaal en een loper van het bordes naar de trap voor officiële plechtigheden en huwelijken.
* * *
Enkele gebeurtenissen van ondergeschikte betekenis zijn toch aardig om te vermelden. Deze dingen leven nog voort in de herinnering van de ouderen. Zo is er het brandspuithuisje op de Markt, tussen de kerk en het huis van de broers Jan, Wannes en Piet Buijs en hun zuster Pie. Dat huisje pacht Izak van Horssen voor de opslag van materiaal voor z'n fietsenzaak. Het zogenaamde ‘vesteweidje’ (tussen de Singel en de spoorbaan) wordt verpacht aan de landbouwers A. Krijger, de weduwe L. Scheele-Wisse uit de Langstraat, de veehandelaar B.J. la Soe en J.L. de Troye.
Op het Stationsplein is er de aloude vishal. Nog steeds is Joos Marteijn, al vanaf 1928, de pachter. Onnoemelijke hoeveelheden vis zijn daar verhandeld tussen hem en de Arnemuidse visleursters. Maar ook het veertje over het kanaal, ter hoogte van het veerhuis achter aan de Keetweg, is nog steeds in gebruik. De laatste tijd was J.C. van Beek, woonachtig in het veerhuis, pachter. Maar na een nieuwe openbare inschrijving neemt B. de Groot uit Middelburg de pacht over. Het gezin Van Beek is daardoor genoodzaakt het veerhuis te verlaten.
Het terrein (circa 830 m2) achter het veerhuis gaat A. Groenleer, wonende Markt 9, van de gemeente pachten. Hij vestigt op dit terrein z'n opslagplaats voor lompen en metalen. Vanaf deze tijd, ruim 40 jaar, zal Arjaan Groenleer een vertrouwde verschijning zijn binnen de Arnemuidse gemeenschap. Zeker in de schoonmaaktijd komt Groenleer er meestal aan te pas om oude spullen, kachels, vodden, etc. op te halen.
P.J. Kousemaker mag boven aan de Markt een standplaats innemen met z'n patates friteswagen.
Maar wat was het ook een toestand met de oude vuilnisstortplaats achter het Schuttershof, gelegen op de plaats waar nu de school aan de Dokstraat staat. Nu welhaast onvoorstelbare toestanden met de rokende en stinkende vuilnisbelt voor de opslag van huisvuil en faecaliën. Een nieuw terrein voor stortplaats is beschikbaar van J. Polderdijk. Weliswaar ligt dit op 4 km afstand van de bebouwde kom. De kosten van het ophalen van vuilnis stijgen hierdoor met circa ƒ 4.000, wat leidt tot een ophoging van de tarieven voor de reinigingsrechten. Het ophalen van het straatvuil en de faecaliën wordt gegund aan de laagste inschrijver C. van de Ketterij.
In deze tijd is er ook nog geen ophaaldienst voor schillen en resten van levensmiddelen. Later zal Lourense uit Middelburg met z'n paard en schillenwagen het straatbeeld beheersen. In de Politieverordening wordt een bepaling opgenomen dat het college hiervoor toestemming moet geven.
Een andere verandering in de gemeente is de verplichte winkelsluiting op dinsdagmiddagen na 1 uur. Zo krijgen de bakkers Adriaanse, Van Eenennaam, De Jager, Minnaard en Steketee, de slagers Kousemaker en La Soe en de winkeliers Crucq, Janse-Siereveld, Knolle-Kousemaker, De Graaf en Pouwer hun verplichte vrije middag. Alleen de kapperszaak van ‘Victor’ Goormachtig (de opvolger van kapper Zeijgers) mag open blijven.
Maar ook de toestanden met de jeugd zal menigeen zich nog herinneren. Volgens de notulen van de gemeenteraad ‘bestaat bij de jeugd dezer gemeente de gewoonte om ‘s avonds in de straten te zingen, soms begeleid door een muziekinstrument. Dit wordt niet bevorderlijk geacht voor de rust in de gemeente’. De gemeenteraad neemt dan ook in de Algemene Politieverordening de volgende bepaling op: ‘Het is verboden op of aan de openbare wegen en straten te zingen, getier, geschreeuw of luidruchtig geraas te maken’. Vanuit de raad worden ook bezwaren geopperd naar aanleiding van het 's avonds laat op straat lopen door kinderen.
De Algemene Politieverordening wordt óók nog op een ander punt gewijzigd. De gemeenteraad spreekt zich namelijk uit over de wenselijkheid om ‘het ongebreidelde schuren der straten tegen te gaan om het wegspoelen van het zandbed te voorkomen doch eveneens wordt zulks nodig geoordeeld voor de trottoirs’. Het is heel wat voor de propere Arnemuidse vrouwen als in de Politieverordening wordt opgenomen: ‘Het schuren van openbare straten en de daaraan gelegen trottoirs is verboden’.
* * *
Voor de visserij is 1952 aan de matige kant. De garnalenvangst vertoont hetzelfde beeld als vorig jaar: de eerste maanden van het jaar zijn voor de vissers een periode van geen verdiensten. Ze moeten van armoe aankloppen bij de gemeentelijke overheid en gebruik maken van de steunregeling voor kleine zelfstandigen. Voor de hoge kosten van deze steunregeling krijgt de gemeente een hogere bijdrage van het rijk. Tot aan september is de garnalenvisserij weinig lonend, vooral door het stopzetten van de garnalenexport naar Frankrijk. Maar gedurende de laatste maanden lopen de vangsten behoorlijk op. In Veere kan 357.000 kilo garnalen aan wal gebracht worden; in Vlissingen 243.000 kilo. De opbrengsten zijn echter door de slechte prijzen veel minder dan in 1951 (voor de Arnemuidse vissers te Veere ƒ 267.000). Ook de bijvangst van haring, schol en tong is beperkt.
* * *
Nog steeds duurt de vacature van predikant bij de Hervormde gemeente voort. In de zondagse kerkdiensten gaan Gereformeerde Bondspredikanten, maar ook vele zogenoemde godsdienstonderwijzers voor. Ook de ringpredikanten vervullen periodiek, meestal in de middagkerkdienst, preekbeurten. Consulent is ds. F. Don. Kennelijk heeft de kerkvoogdij weinig moed op een spoedige vervulling van de vacature van predikant. Het gezin van de nieuwbenoemde burgemeester J. van den Bos mag voorlopig intrek nemen in de leegstaande pastorie. Gedurende 1952 worden beroepen uitgebracht op kandidaat J. Smit te Rotterdam en ds. Arendsen te Blauwkapel. Binnen kerkenraad en kerkvoogdij begint het besef te groeien dat het geboden traktement te laag is.
Op 23 februari wordt het nieuwe kerkgebouw van de Gereformeerde Gemeente plechtig in gebruik genomen in een speciale kerkdienst, waarin ds. L. Rijksen uit Middelburg voorgaat en waarbij ook de predikanten ds. D.L. Aangeenbrug uit Terneuzen en ds. F. Dieleman uit Yerseke het woord voeren.
