1868

1868 is een belangrijk jaar in de geschiedenis van Arnemuiden.
In dit jaar wordt begonnen met de aanleg van de spoorweg. Het Sloe wordt in verband daarmee afgedamd. De reeds aangeslibde slikken tussen Walcheren en Zuid-Beveland vormen het tracé voor de aanleg van de spoorbaan.
In juli wordt de mededeling van de Minister van Binnenlandse Zaken ontvangen dat het verzoek van de gemeenteraad van 13 september 1867 wordt ingewilligd. Dit verzoek betrof de beperking van de kosteloze afstand van de benodigde gemeentegrond voor een stationshalte in deze gemeente. Echter, aan de wens voor ontheffing van de voorwaarde tot onderhoud van het voetpad naar Middelburg, voorzover dat binnen deze gemeente zal liggen, kan echter niet worden voldaan. De minister machtigt de Hoofdingenieur van de Staatsspoorwegen op die voet met de gemeenteraad een regeling te ontwerpen. In oktober wordt deze overeenkomst afgesloten. Enkele bepalingen hieruit vermelden we hierna:

1. De ten behoeve van de spoorweghalte benodigde gronden (1 bunder, 23 roeden en 21 ellen) worden kosteloos aan het rijk afgestaan.
2. Deze bepaling niet overgenomen.
3. Ter vervanging van de grindweg van Arnemuiden naar Nieuwland, die door het te maken kanaal door de oude Arne afgesneden wordt, zal door en op kosten van de Staat worden aangelegd een grindweg van Arnemuiden naar de straatweg van Middelburg naar Goes, uitkomend ongeveer ter plaatse waar deze weg de dijk tussen de Middelburgse en Johannapolder ontmoet.
4. De gemeente Arnemuiden zal de geopende weg en het langs de noordoostelijke dijk van het te graven oude Arnekanaal om te leggen Arnemuidse voetpad, voorzover dit in haar gemeente loopt, onmiddellijk na de voltooiing in beheer en onderhoud nemen.

Grote ongerustheid veroorzaakt een brief van het gemeentebestuur van Vlissingen waarin steun wordt gevraagd voor een verzoek aan de Koning om bespoediging van de voltooiing van de spoorwegbaan Goes-Vlissingen alvorens de kanaalwerken op Walcheren in gereedheid zullen zijn. De gemeenteraad van Arnemuiden is het hier zeer mee oneens. Dit ‘zou de gewisse ondergang voor de gemeente zijn, want indien de spoorwegbaan reeds voltooid mocht zijn vóór de kanaalwerken op Walcheren, indien het Sloe afgedamd en het Arnemuidse kanaal afgesloten wordt, waar moet het dan heen met de scheepvaart in deze gemeente. De vissers zouden ruim twee jaar verstoken zijn die tak van nijverheid in deze gemeente uit te oefenen en genoodzaakt zijn op elders gelegen plaatsen hun beroep uit te oefenen, daar er gedurende dat tijdvak geen waterweg voor deze gemeente aanwezig zou zijn’.

Wel wordt de minister verzocht de voltooiing van de spoorbaan en de kanaalwerken op Walcheren te bespoedigen. Met nadruk wordt echter verzocht het Sloe niet af te dammen en de Arnemuidse haven niet af te sluiten alvorens de kanaalwerken op Walcheren voltooid zijn. Eind augustus beslist de minister dat aan de bespoediging van de voltooiing van de spoorbaan gevolg zal worden gegeven.

* * *

In de haven van Arnemuiden (het zogenaamde Arnemuidse Gat) worden op verscheidene plaatsen dammen aangelegd. Een gedeelte van de wallen wordt als gevolg van de aanleg van de spoorbaan geslecht. Tegelijk wordt voor rekening van het rijk een kanaal gegraven door de oude Arne naar de haven van Middelburg. Dit werk wordt aanbesteed op 26 november en gegund aan P.J. Lienders te Middelburg.

Omdat men een afdamming van het Sloe verkoos voor de spoorweg moest er een kanaal door Walcheren worden gegraven. Op grond van het Belgisch tractaat van 1839, gesloten na de afscheiding van België in 1830, was Nederland namelijk verplicht een vaarroute open te houden tussen de Wester- en de Oosterscheide. Bovendien is omstreeks deze tijd de garnalenvisserij te Arnemuiden nog van zo groot belang, dat er een apart kanaal voor wordt gegraven, zodat Arnemuiden goed bereikbaar blijft voor de vissersvloot.

Tevens wordt er een nieuwe grindweg aangelegd op kosten van het rijk vanaf Arnemuiden nagenoeg in rechte richting naar de straatweg van Middelburg naar Goes. Dit gebeurt omdat door de aanleg van het kanaal de bestaande grindweg naar Middelburg (ter hoogte van het latere veertje) wordt doorsneden. De nieuwe grindweg begint ten oosten van Arnemuiden en vereist ook een afdamming van de haven. Het rijk zorgt voor het onderhoud van de nieuwe grindweg. Op de plaats waar het kanaal de oude grindweg naar Middelburg snijdt en waar ook het bestrate voetpad naar Middelburg begint (dit was al bestraat in het begin van de 16e eeuw) zal de gemeente in 1872 een pontveer aanleggen en wordt voor rekening van de gemeente een woning voor de veerschipper gebouwd (het oude veerhuis aan het ‘veertje’).

* * *

In dit veelbewogen jaar wordt ook de calicotweverij aan de Sint Jan Leeuwenstraat gesloten. De gevolgen echter voor de gezondheid van een deel van de bevolking zijn nog lang merkbaar. Met de sluiting zal ongetwijfeld verband houden het in februari gedane verzoek van weversbaas Arend Jan Beerthuis om vermindering van zijn belastingaanslag. In deze weverij (ook wel genoemd de ‘armenfabriek’) werden katoentjes of calicots geweven. Door de ronddwarrelende vezels en draden was het zeer ongezond om in dit soort weverijen te werken. De gevolgen waren veelal ziekten als bronchitus en tbc.

* * *

De vuilverwijdering vormt dit jaar een afzonderlijk probleem. In de vergadering van de gemeenteraad van januari uit burgemeester Schorer z’n teleurstelling erover dat het ophalen van de vuilnis uit de kom van de gemeente nog geensins aan de verwachtingen voldoet. Hij had gehoopt dat door de vorig jaar getroffen maatregelen de openbare reinheid aanmerkelijk zou zijn bevorderd. Aan de ene kant wordt dit geweten aan de ongeregelde wijze van ophalen van de vuilnis. Maar anderzijds blijken vele ingezetenen (misschien niet opzettelijk) geen gevolg te geven aan de uitnodiging van het gemeentebestuur om aan de behoorlijke wegruiming van de vuilnis mee te werken.

Raadslid P. van Vlaanderen is van mening dat een nauwlettend toezicht door de politie op de ingezetenen en op de karreman tot nakoming van hun verplichtingen vereist is. Ook vindt hij ‘dat de weduwe J. Schets, die tot nu toe met het ophalen van de vuilnis belast is, daarvoor te weinig loon krijgt en daardoor slecht aan haar verplichtingen voldoet’. Door het huidige politiereglement kunnen de ingezetenen niet gedwongen worden aan de uitnodiging van het gemeentebestuur te voldoen. Hij is er van overtuigd dat, wanneer voor het ophalen meer geld uitgetrokken zou worden, de verkoopwaarde van de opgehaalde vuilnis de meerdere uitgaven stellig zou vergoeden. De gemeenteraad verzoekt het college zo spoedig mogelijk condities op te stellen om over te gaan tot openbare aanbesteding van het ophalen van de vuilnis. Ook wordt het college gemachtigd om ‘de beer’ uit de publieke privaten te doen wegruimen op kosten van de gemeente.
Bij de daarop gehouden aanbesteding schrijven de volgende personen in voor het ophalen van het straatvuil: W. Baas voor ƒ 6,00 per week, J.L. de Troye voor ƒ 5,99 per week, K. Wouterse voor ƒ 5,90 per week en J. van de Broeke voor ƒ 5,00 per week.

* * *

Nog iets over de ‘Commissie van fabricage’. Er wordt op voorstel van burgemeester Schorer een ‘Commissie van fabricage’ ingesteld. Deze is belast met het toezicht op de gemeentelijke wegen en werken om het dagelijks bestuur enigszins in zijn werkzaamheden bij te staan. In de Commissie worden benoemd de raadsleden P. van Vlaanderen, G. Kesteloo en L. Maas. Het eerste advies van de Commissie van fabricage is om de aanwezige mestspecie op de verzamelplaats te verkopen aan schipper Bezem voor ƒ 4,00.

In juli wordt als gevolg van de heersende droogte en het gebrek aan drinkwater op advies van de Commissie van fabricage overgegaan tot de ontgraving van de gemeentelijke welput op de Markt voor de pomp. Deze put is in 1857 met van de oude kruiskerk afkomstig steenpuin gedempt. Na de ontgraving blijkt de put een diepte te hebben van 20 Nederlandse voeten en een breedte van 2 el en 25 duim middellijn, ‘terwijl het water, dat zich er in voordeed en van dag tot dag vermeerdert, zuiver en drinkbaar is bevonden’. Ook de andere put, waaruit het water thans voor de pomp wordt afgeleid, is op gelijke diepte uitgegraven en schoongemaakt. Ook deze put ‘geeft meer dan vroeger zijn water op, zodat de ingezetenen nu ruimschoots van goed water zijn voorzien’.

* * *

Nu nog wat algemene bijzonderheden.
De nieuwe commissaris van het Sint Jansgilde voor de arbeiders, Gillis Kesteloo, verzoekt tot verkoop van een op het stadhuis aanwezige bel ten behoeve van het gilde. Besloten wordt de bel niet te verkopen maar in gebruik af te staan, zodat zij ten alle tijde gebruikt kan worden maar eigendom van de gemeente blijft. Bij de opheffing van het gilde in 1878 is de bel aan de gemeente teruggegeven.

In april bedankt L. Maas als lid van de gemeenteraad. De voorzitter ‘benevens al de leden van de raad geven hier over hun leedwezen te kennen, daar zij in hem een waardig lid menen te verliezen die gedurende een tal van jaren in die betrekking de belangen der gemeente mocht helpen behartigen, waarvoor hem alle dank wordt toegebracht’. In zijn plaats wordt gekozen als raadslid J. Mesu. Deze wordt ook lid van de ‘Commissie van fabricage’.

De horlogemaker Worel uit Middelburg stelt op verzoek van het Stadsbestuur een onderzoek in naar de toestand van het uurwerk in de toren. Hij komt tot de slotsom dat het uurwerk ‘oud en versleten is en niet voor een goede herstelling vatbaar’. Daar de gemeentelijke geldmiddelen op dit moment geen herstel toelaten wordt besloten hier later op terug te komen ‘en hetzelve zo goed mogelijk dragende te houdende totdat de fondsen zulks zullen gedogen’.

Ook wordt een onderzoek ingesteld naar de toestand van de brandspuiten. Het blijkt dat ‘deze zeer voldoende werden bevonden bij de jongste oefening op 11 april, waaraan de twee nieuwe, onlangs aangekochte hennepslangen veel hebben toegebracht’.

De pachter van het Schuttershof klaagt dat door verscheidene landlieden met hun wagens over zijn gepachte weiden wordt gereden om de daarnaast gelegen slechte rijweg te vermijden. De gemeenteraad besluit ‘in deze billijke klachten door afsluiting te voorzien’.

Burgemeester Schorer legt de gemeenteraad de wenselijkheid van het tweemaal ’s daags bezorgen van brieven voor, daar toch onderscheidene gemeenten van veel minder bevolking dan deze hiermee bevoorrecht zijn. Bij de Minister van Financiën zullen hiervoor pogingen worden aangewend.

Marinus Hoogerheide vraagt ontslag als keurmeester van het slachtvee. Naar deze betrekking solliciteren Matthijs Glerum, de gemeenteveldwachter, en Paulus Joosse, de gemeentebode. Glerum wordt benoemd.
Slachter Janis de Hamer verzoekt om verlaging van het keurloon, daar dit volgens hem in verhouding tot andere gemeenten in Walcheren te hoog is.

Bij de vaststelling van de begroting (bij de post jaarwedde lichtontsteker) wordt door raadslid Kousemaker de vraag opgeworpen of er geen mogelijkheid zou bestaan met het oog op de financiën om de straatverlichting te verminderen. Naar zijn mening is het bezwarend voor de gemeente voortdurend daaraan die kosten te besteden.
Zijn idee wordt door de gehele gemeenteraad ondersteund. De straatverlichting wordt dan ook teruggebracht tot drie lantaarns in de gehele gemeente (er waren er 12).
In de Kroniek van Arnemuiden over de jaren 1870-1948 wordt onder het jaar 1871 vermeld, dat onder burgemeester C.J. Crucq deze merkwaardige bezuinigingsmaatregel weer is opgeheven. Een andere bezuinigingsmaatregel is het raadsbesluit ‘om het portlandsche cement aan de voorgevel van het gemeentehuis niet te doen plaats hebben, daar zulks meer tot sieraad dan wel tot deugd verstrekt, maar die som desnoods te bezigen tot het oliën van de zuid- en westzijde van genoemd gebouw’.
Deze bezuinigingsmaatregelen zijn des te opmerkelijker in het licht van het raadsbesluit van 16 oktober om 9 bunders, 37 roeden en 18 ellen aan de Staat der Nederlanden af te staan ten behoeve van de aan te leggen spoorweg en de kanaalwerken in Walcheren voor ƒ 13.786,62. Dit bedrag wordt belegd in certificaten ten laste van de provincie Zeeland. In verband hiermee wordt ook besloten de bomen staande op de te verkopen grond publiek te verkopen.

Voor ‘het lichtopsteken’ wordt voor 1869 ingeschreven door Frans Crucq, Blaas Blaasse en Abraham Cornelis Kraamer. Kraamer is met ƒ 42 de laagste inschrijver.

Meester Kwekkeboom wijst er op dat de aanwezige schrijftafels niet meer toereikend zijn om de thans schoolgaande kinderen behoorlijk te plaatsen. Er moeten er bijgemaakt worden.

Op voorstel van raadslid Kousemaker wordt besloten - met het oog op de eerlang te maken spoorwegwerken - een kunstweg aan te leggen van Kleverskerke naar Arnemuiden. Het college stelt hiervoor een onderzoek in. Als blijkt dat de jaarlijkse kosten ongeveer ƒ 950 bedragen wordt besloten deze zaak voorlopig te laten rusten in verband met de krappe gemeentelijke financiën.

* * *

Over de visserij kan nog het volgende worden vermeld.
In 1868 is de garnalenvangst redelijk. Volgens het Jaarverslag der Visscherijen ‘konden de vissers die zich daarmee hebben bezig gehouden hun brood goed verdienen’. Ze verdienden hiermee ƒ 30 per week per vaartuig.

Op de scheepswerf van de Gebroeders Adriaan en Jacob Meerman heerst dit jaar volop bedrijvigheid. Gebouwd worden een nieuwe schietschouw voor schipper G. Larooy van Gorishoek, een nieuwe hoogaars voor schipper J.C. la Fontijn te Bergen op Zoom, een nieuwe hoogaars voor schipper H. Pilluyt te Vlissingen en een nieuw schip voor reder J.O. Luteijn van de rokerij te Arnemuiden.

De scheepsreder J.O. Luteijn uit Middelburg dient een verzoek in om een gedeelte gemeentegrond te verkrijgen op het Schorretje tegen de Christiaanpolder voor ‘het stichten van een visrokerij’. Daar dit perceel grond blijkens een bestaand contract voor onbepaalde tijd in erfpacht is uitgegeven aan de vorig jaar overleden burgemeester C.J. Baars, kan zonder medewerking van de erven Baars hieraan niet worden voldaan. Besloten wordt een voordracht van erfpacht van de erven Baars, wanneer die tot stand mocht komen, goed te keuren.

* * *

De kerkvoogdij geeft de leden van de gemeenteraad en de secretaris kennis dat zij hun tegenwoordige zitplaatsen in de kerk kunnen behouden tegen een jaarlijkse contributie van ƒ 2,50 per zitplaats.

Dit jaar wordt het gebruik van de glazen bij het Heilig Avondmaal afgeschaft. Er worden vier Berlijns zilveren bekers aangeschaft. Ook het doopbekken is van Berlijns zilver.

1867

In januari vraagt de gemeentearts dokter J.W. Loysen Dillié ontslag. Hij is voornemens om de gemeente te verlaten. Hem is een toeval overkomen, waardoor hij zich niet meer in staat acht om zijn functie uit te oefenen. De gemeenteraad besluit dokter Loysen Dillié eervol ontslag te verlenen per 1 januari 1867. In de Middelburgse Courant wordt een oproep voor een gemeentegeneesheer geplaatst. De vervulling van de vacature van vroedvrouw wordt vooralsnog aangehouden.

In februari meldt de 45-jarige, uit Middelburg afkomstige Frederik Marinus Westfaal Quadekker, arts te Colijnsplaat, zich bij de burgemeester. Hij is de enige sollicitant. Met algemene stemmen benoemt de gemeenteraad hem tot gemeentearts. Dokter Quadekker blijft te Arnemuiden tot 1875. In dat jaar vertrekt hij naar de gemeente Kolhorn in Noord-Holland. Op 71-jarige leeftijd keert dokter Westfaal Quadekker in 1893, als de nood hoog geklommen is en het een onmogelijkheid schijnt om hier een huisarts aan te trekken, weer terug in Arnemuiden. Hij gaat weer wonen in het oude doktershuis aan de Langstraat. Tot zijn overlijden in 1908, dus nog 15 jaar, oefent hij de dokterspraktijk in Arnemuiden uit. Op 27 januari 1908 is hij op 86-jarige leeftijd overleden. In het le deel van de Kroniek van Arnemuiden zijn nadere bijzonderheden over dokter Westfaal Quadekker over de periode na 1870 vermeld.

* * *

Tijdens de raadsvergadering van 6 maart komt een brief ter tafel van de Ingenieur der Staatsspoorwegen. Hij wil met het gemeentebestuur een regeling treffen over een spoorwegstation langs de aan te leggen spoorbaan. Daartoe dient het benodigde terrein wel kosteloos afgestaan te worden overeenkomstig het daartoe gedane aanbod van de gemeente. Ter plaatse waar de nu bestaande grindweg naar Nieuwland door het nieuw te graven kanaal doorsneden wordt zal geen overgang over het kanaal komen. Er zal alleen een overgang komen in de zuidoostelijke leidijk van de haven van Middelburg (dus de latere Arnebrug). Tot tegemoetkoming van de op te heffen grindweg zal een nieuwe grindweg gemaakt worden vanuit Arnemuiden naar de rijksstraatweg Goes-Middelburg.
De grond voor het ophogen van de nieuwe grindweg zal gedeeltelijk uit de Arnemuidse haven worden gehaald, waardoor deze haven voor Arnemuiden een voldoende verbreding zal ondergaan om een ruimere ligplaats voor de schepen aan te bieden.
Tenslotte zal het Arnemuidse voetpad verlegd worden langs de noordoostelijke leidijk van het kanaal door de oude Arne en de zuidoostelijke leidijk van de nieuwe haven van Middelburg naar die stad.

Burgemeester Baars spreekt zijn blijdschap er over uit, dat de minister uiteindelijk acht geslagen heeft op de vele verzoeken om een spoorweghalte toe te staan. De gestelde voorwaarden komen hem zeer aannemelijk voor. Het enige bezwaar is de afsnijding van de hofstede van de weduwe J.K. Crucq. Door het daar te graven kanaal zullen de bewoners van de hofstede, indien geen brug bij de door te snijden grindweg wordt aangebracht, buiten staat gesteld worden hun aan deze zijde van het nieuwe kanaal gelegen landerijen te bezoeken, tenzij een geweldige omweg wordt gemaakt. Hierdoor zal het inzamelen van de te oogsten vruchten zeer bemoeilijkt worden en de weduwe Crucq zeer veel schade worden toegebracht. De gemeenteraad heeft echter niet de vrijheid dit bijzondere belang op te offeren aan het zoveel grotere algemene belang.

De gemeenteraad gaat akkoord met de door de minister gegeven bepalingen. Wel zal in het belang van de weduwe Crucq de aanleg van een brug ter plaatse alsnog bepleit worden. Maar als dit werkelijk niet kan, dan zal het algemene belang dienen te prevaleren.

* * *

Zo smaakt burgemeester Baars het genoegen om de voorbereidingen van de voor Arnemuiden zo belangrijke kanaal- en spoorwegwerken tot een goed einde te brengen. Daarmee wordt als het ware een bepaald tijdperk afgesloten. Het is bijzonder opmerkelijk dat burgemeester Baars dit nog meemaakt een enkele week voor zijn zo onverwachtse overlijden.

Het is voor Arnemuiden een droevige dag als op de 22e maart burgemeester (tevens gemeentesecretaris) Cornelis Jacobus Baars onverwachts op de leeftijd van 57 jaar overlijdt. Hij was de zoon van de vorige burgemeester Cornelis Daniël Baars en gehuwd met Dorothea Kraamer. Zijn overlijden wordt aangegeven door zijn schoonzoon Thomas Machielse, korenmolenaar te Middelburg, en de gemeenteontvanger C.J. Crucq.

Zeer groot en vele zijn de verdiensten geweest van deze achtenswaardige burgemeester. Vader en zoon Baars zijn van grote betekenis geweest voor Arnemuiden gedurende een periode van bijna 70 jaar. Mede aan hen is te danken dat de Arnemuidse gemeenschap door het diepe dal van verval en armoede geloodst werd. Wie de activiteiten en de stuwende daadkracht van de burgemeesters Baars (de zoon nog meer als de vader), zoals de schrijver van deze Kroniek bij het doorvorsen van de notulenboeken en het gemeentearchief, onderzoekt, zal mede onder de indruk raken en diep respect gevoelen voor deze beide mannen. Beiden dienden als ware ‘burgervaders’ de belangen van Arnemuiden. Bepaald indrukwekkend is ook de wijze waarop de thans overleden burgemeester immer getuigenis gaf van zijn levenswijze als Christen.

De vergadering van de gemeenteraad van 26 maart wordt door de oudste wethouder Antheunis Boogert geopend. Hij geeft te kennen ‘dat hij een treurige taak heeft te vervullen met de vergadering mede te delen, dat de weledele Heer Cornelis Jacobus Baars, burgemeester dezer gemeente, op de 22e dezer is overleden. Dat de gemeente Arnemuiden hierdoor een gevoelige slag is toegebracht behoeft geen betoog, daar elk der leden bekend is met zijn ijver voor de belangen der gemeente en zijn ingezetenen zulks wel zullen beseffen, daar hij sinds 14 jaren als burgemeester in deze gemeente is werkzaam geweest met onvermoeide ijver en lust’.

* * *

Antheunis Boogert, als oudste wethouder en voorheen gedurende enkele jaren burgemeester van Arnemuiden, vervangt de overleden burgemeester Baars voorlopig.

Er komt een verzoek binnen van de gemeenteontvanger Christiaan Johannis Crucq om in aanmerking te mogen komen voor het secretarisambt. Deze sollicitatie wordt voorlopig voor kennisgeving aangenomen, want eerst moet bekend zijn of de nieuwe burgemeester zijn ambt ook niet wil combineren met dat van secretaris. Later solliciteert ook Jacob Crucq, de timmermansbaas, naar de functie van secretaris.

De gemeenteraad besluit nu niet langer te wachten. Met algemene stemmen wordt besloten Christiaan Johannis Crucq tot secretaris te benoemen. In de raadsvergadering van 19 april wordt hij beëdigd. De nieuwe secretaris notuleert de vergaderingen van de gemeenteraad helder en duidelijk. Naast zijn secretarisambt blijft hij gemeenteontvanger. De nieuwe secretaris is een kleinzoon van de vroegere burgemeester Christiaan Crucq. Vanaf 1871 is Crucq vele jaren burgemeester van Arnemuiden geweest.

Burgemeester/secretaris C.J. Crucq overleed op 31 januari 1892. De Middelburgse Courant van 1 februari 1892 wijdde aan zijn overlijden het volgende bericht (omdat dit bericht niet is opgenomen in de Kroniek van Arnemuiden 1970-1948 vermelden we het op deze plaats):
De gemeente Arnemuiden heeft een groot verlies geleden door het overlijden van de heer C.J. Crucq, in leven burgemeester en secretaris dier gemeente. De overledene bekleedde deze ambten, evenals dat van brievengaarder van het hulppostkantoor te Arnemuiden en dat van dijkgraaf, tevens ontvanger-griffier van de Molenpolder, met ijver en toewijding tot aan het ogenblik van zijn verscheiden. De heer Crucq, geboren op 29 maart 1827, werd 28 mei 1853 benoemd tot ontvanger der gemeente en in april 1867 tot secretaris. Toen hij 29 maart 1871 tot burgemeester werd benoemd moest hij de betrekking van gemeenteontvanger neerleggen. Zijn nagedachtenis zal bij z’n gemeentenaren zeker, als van een werkzaam man en een flink burgemeester en ook een goed vriend van velen, in ere blijven.

Raadslid P. van Vlaanderen geeft in overweging dat het wenselijk is dat de vacature van burgemeester vervuld wordt door een geschikt persoon, bij voorkeur inwoner van deze gemeente, die zowel met de bevolking als met de belangen van de gemeente op het nauwste bekend is. Met algemene stemmen wordt daarop besloten Van Vlaanderen kandidaat te stellen voor het burgemeestersambt en hem voor te dragen bij de Commissaris van de Koning.

Bij Koninklijk Besluit van 20 april wordt de 33-jarige Jhr. mr. J.W.M. Schorer benoemd tot burgemeester. Hij is al burgemeester van Nieuw- en Sint Joosland. In 1871 wordt hij burgemeester van Middelburg en in 1879 Commissaris van de Koningin in Noord-Holland. In 1897 wordt hij benoemd tot het hoge ambt van Vice-President van de Raad van State. Hij wordt later ook lid van de Voogdijraad over Prinses Wilhelmina en treedt op als getuige bij het huwelijk tussen Koningin Wilhelmina en Prins Hendrik.

Onder de bekwame leiding van burgemeester Schorer wordt de komende jaren het hoofd geboden aan tal van vraagstukken die als gevolg van de afdamming van het Sloe en de spoorweg- en kanaalwerken op de gemeente afkomen.

Op 29 april wordt de nieuwe burgemeester geïnstalleerd. Hij spreekt de gemeenteraad ‘met een gepast woord toe en reikt de vriendschapsband toe, de wens te kennen gevend dat deze gemeente onder zijn bestuur in welvaart moge toenemen. En al is het dan niet tot die welvaart die zij eertijds mocht genieten, toch zal hij trachten het belang der gemeente en dat van haar ingezetenen te behartigen’.

Wethouder Boogert overhandigt hem het onderscheidingsteken en begroet hem met een gelukwens van al de leden en de secretaris.  Met algemene stemmen kan de gemeenteraad ermee instemmen dat de nieuwe burgemeester buiten de gemeente blijft wonen (op zijn buitenplaats Arnestein tussen Middelburg en Arnemuiden). Wel wordt afgesproken dat hij elke vrijdag in de gemeente zal zijn om spreekuur te houden.

De gemeenteraad bestaat dit jaar uit de wethouders Antheunis Boogert en Joos van der Weele en de leden Adriaan Filius, Gillis Kesteloo, Lein Maas en Pieter van Vlaanderen. In augustus worden Boogert en Van der Weele herkozen als raadslid en met algemene stemmen ook als wethouder. In de vacature, ontstaan door het overlijden van burgemeester Baars, wordt tot raadslid gekozen de 37-jarige wagenmaker Dingenis Kousemaker.

Door het overlijden van burgemeester Baars is ook de functie van commissaris van het gilde voor de arbeiders, het Sint Jansgilde, opengevallen. Het wordt in het belang van de werklieden raadzaam geacht om dit gilde in stand te houden. Tot nieuwe commissaris wordt het raadslid Gillis Kesteloo benoemd, waarna hem het St Jans-gildeboek door de voorzitter ter hand wordt gesteld benevens het saldo van de kas ten bedrage van ƒ 67,25.

* * *

Belangrijke ontwikkelingen vragen verder dit jaar de aandacht van het Stadsbestuur. Binnenkort zal worden begonnen met de afsluiting van het Sloe, de aanleg van de spoorbaan en het graven van het kanaal naar Arnemuiden. Zo wijst de Hoofdingenieur van de Staatsspoorwegen, de heer Simons, er nadrukkelijk op, dat de thans aanwezige brug in de grindweg over de oude Arne (ter hoogte van het latere veertje) onvermijdelijk moet worden opgeheven en geplaatst in de zuid/oostelijke leidijk van de nieuwe haven van Middelburg. Het opruimen van de brug in de grindweg is juist de aanleiding om een station te Arnemuiden en een verbindingsweg naar de rijksweg Goes-Middelburg te realiseren.
Hij wijst er op dat het bezwaar dat zekere eigenaars (met name de weduwe J.K. Crucq van de hofstede) door de afsnijding van de grindweg zullen ondervinden, door hem zo min als door het gemeentebestuur kan worden opgelost noch daarin tegemoet gekomen. Daarom ‘verzoekt Z.E. van het gemeentebestuur te mogen vernemen of zij genegen is de door hem voorgestelde regeling aan te gaan en genoegen neemt met het voorstel betreffende het nieuw aan te leggen gedeelte weg van Arnemuiden tot aan de straatweg en het aan te leggen voetpad langs de dijk van de haven, welke na de voltooiing in onderhoud ten laste van de gemeente zou moeten komen’.

De voorzitter, burgemeester Schorer, spreekt wijze woorden in deze voor Arnemuiden zo belangrijke beslissing. Hij is van mening ‘dat de hoop op een tweede brug ten enenmale verloren schijnt. Het belang van een halte kan daaraan niet worden opgeofferd. Hij heeft ook geen bedenking tegen het voorstel betreffende het onderhoud van de bedoelde weg en het voetpad om die na de voltooiing zo ver de gemeente strekt, voor rekening van de gemeente te nemen’. De gemeenteraad volgt het voorstel van de burgemeester.

* * *

In juni komt opnieuw een belangrijke brief van de Hoofdingenieur van de Staatsspoorwegen binnen. Daarbij wordt verzocht ‘de wallen en vest dezer gemeente, vallende in de lijn van de aan te leggen spoorweg Roosendaal-Vlissingen, ter tegemoetkoming ener aldaar te stellen halte, kosteloos af te staan’.
Voorzitter Schorer meent ‘met het oog op de behoeftige toestand der gemeente dat aan die eis niet zo spoedig toegegeven moet worden en dat de opoffering van ruim twee bunders grond, die grotendeels gebezigd zouden kunnen worden voor het dempen van de vest of gracht, als niet gering kan worden beschouwd’. Op zijn advies besluit de gemeenteraad de Hoofdingenieur voor te stellen om bij het kosteloos afstaan van de wallen zodanig een regeling aan te gaan, dat de vest of gracht ten laste van het rijk met de overige grond wordt gedempt en geëffend.

De Hoofdingenieur wenst geen concessies te doen. Al op 12 juli komt bericht binnen over de onteigening van de voor de spoorbaanaanleg benodigde gemeentegrond en het verwezenlijken van een spoorweghalte. In augustus wordt tevens te kennen gegeven dat voor het verkrijgen van een spoorweghalte te Arnemuiden de gevorderde gronden kosteloos moeten worden afgestaan. Er wordt derhalve geen vergoeding voor de benodigde wallen gegeven.

Burgemeester Schorer overreedt de gemeenteraad om hierin te berusten. Er staan zeer gewichtige belangen voor de toekomst van Arnemuiden op het spel. Zijn ernstig pleidooi nemen we hierna uit het notulenboek over:

De voorzitter meldt de ontvangst van een brief van 13 augustus van de Hoofdingenieur der Staatsspoorwegen. Daarin wordt gemeld dat zijn pogingen bij de Minister van Binnenlandse Zaken ter verkrijging van een vergoeding voor de benodigde wallen ten enenmale zijn mislukt en er nu weinig of geen hoop meer bestaat tot het verkrijgen van een halte bij de gemeente zo namelijk de gemeente van zijn zijde zich niet de opoffering laat getroosten om de benodigde wallen kosteloos aan de Staat af te staan. Alhoewel de opoffering van twee bunders grond niet gering is voor de gemeente, toch dient met het oog op haar toekomst deze zaak van alle hare zijden overwogen te worden, daar toch allerwege bekend is dat plaatsen waar halten gevestigd zijn veel meer in welvaart toenemen dan die waar er geen bestaan of afgesneden zijn van dergelijke communicatie.

Dat deze gemeente wat de visserij, haar hoofdtak van bestaan, betreft een kommervolle toekomst tegengaat, zal wel niemand betwijfelen daar het kanaal door de oude Arne, waarvoor het plan bestaat dat deze gemeente zal verkrijgen, door hare ongeschiktheid nooit aan hare verwachtingen zal kunnen beantwoorden en de vissers zich heel spoedig genoodzaakt zullen vinden deze gemeente te verlaten om zich elders hetzij te Vlissingen of te Veere te vestigen teneinde aldaar hun beroep beter te kunnen uitoefenen.

De voorzitter meent derhalve dat de raad niet enkel moet zien op het verlies voortspruitend uit de kosteloze afstand der wallen, maar ook dat dat verlies ruimschoots kan worden vergoed door het daarstellen der halte, wanneer het maar enigszins aan zijn verwachting beantwoord en derhalve moet beschouwd worden als het laatste anker der hoop ‘t welk tot voorkoming van de gehele ondergang der gemeente diende uitgeworpen te worden.
Hij stelt de vergadering voor zich tot de minister te wenden en andermaal op de vergoeding der wallen aan te dringen, doch mocht Z.E. van zijn genomen besluit niet afzien, als dan toe te geven en de wallen kosteloos af te staan.

Na uitvoerige deliberatie besluit de gemeenteraad het voorstel van de voorzitter over te nemen.

In oktober wordt een bedrag van ƒ 320 van het rijk ontvangen als opbrengst van de voor de Staatsspoorwegen onteigende gemeentegronden. Hiervan wordt ƒ 200 afgezonderd voor het beplanten van de keetdijk, ‘daar zulks na verloop van jaren een aanmerkelijk voordeel voor de gemeente kan opleveren’. Het overige bedrag ad ƒ 120 wordt belegd.

* * *

Eerder dit jaar, in maart, schrijft de Inspecteur van het Geneeskundig Staatstoezicht in Zeeland dat hem uit een inspectie in deze gemeente op 19 maart gebleken is, dat de armenhuizen zich in een slechte toestand bevinden. Deze woningen zijn overbevolkt en zeer dreigend en schadelijk voor het uitbreken van epidemische ziekten. Hij dringt er dan ook op aan daar verandering in aan te brengen. Op zijn verzoek wordt het diaconaal armbestuur aangespoord tot reiniging en ontruiming van de overbevolking in die gebouwen. Het diaconaal armbestuur geeft daarop te kennen ‘dat zij zich onledig hebben gehouden met het reinigen en zuiveren der armhuizen, dat zij wat betreft de ontruiming der overbevolking dit ook gaarne zagen geschieden maar vermenen dat hun krachten hierin te kort zullen schieten’. Zij geeft haar bevoegdheid om daarin te handelen over aan het gemeentebestuur.

Burgemeester Schorer doet de gemeenteraad nog een belangrijk voorstel voor de vuilverwijdering. Besloten wordt een bergplaats voor straatvuil en mestspecie buiten de kom van de gemeente aan te leggen, de mest voortaan op te halen aan de huizen van de ingezetenen met een kar en een beerput aan te leggen. De rond de kom van de gemeente aanwezige vuilnisbakken zullen worden gesloopt. De kosten van dit plan - volgens een berekening van de gemeenteopzichter - bedragen ƒ 384,90 (voor de afschutting van het terrein van de bergplaats met mestputpalen en ijzerdraad ƒ 299,40 en voor de aankoop van een nieuwe vuilniskar ƒ 85,50). De meest doelmatige plek voor de bergplaats wordt geacht ‘beneden op de hoek van de dijk der Schuttershofweide tegen het kanaal’ (van 25 Nederlandse ellen lang en 24 ellen breed).

Voor de aanleg van de gemeentelijke beerput wordt het het voordeligst en tevens doelmatigst geacht hiervoor te bezigen ‘de tegenwoordige mestbak op de wal tegenover het slop uitkomende op de Markt en die wat dieper te maken en van een stenen vloer te voorzien van de afkomstige stenen van de af te breken mestbakken en dezelve te overdekken met een luik of val’. Voor het maken van de bergplaats voor straatvuil wordt ingeschreven door de plaatselijke timmerlieden Abraham van Eenennaam, Abraham Buijs en Jacob Crucq. Van Eenennaam is met ƒ 210 de laagste inschrijver.

In oktober geeft de burgemeester de gemeenteraad in overweging ‘of het ter bevordering van de reinheid in deze gemeente niet nuttig zou zijn op sommige plaatsen te doen daarstellen gesloten secreetbakken, daar het blijkt dat in onderscheiden wijken der gemeente door de eigenaars der woningen daar in niet is voorzien en er alzo grote onreinheid is in die buurten’. Op zijn voorstel wordt besloten op kosten van de gemeente drie ‘secreetbakken’ aan te schaffen en deze te plaatsen waar ze het meest doelmatig worden geacht. Het maken van de secreetbakken wordt na een aanbesteding onder de plaatselijke aannemers (Crucq, Van Eenennaam en Buijs) gegund aan Jacob Crucq voor ƒ 75.

* * *

Vermeldenswaard is dat er dit jaar in Zeeland een ernstige longziekte onder het rundvee heerst. Er worden preventieve maatregelen getroffen om het uitbreken van deze veeziekte in de gemeente tegen te gaan. Ook heerst dit jaar een choleraepidemie in ons land. De gemeentebesturen wordt aanbevolen maatregelen te treffen tot kering of beteugeling van deze epidemie. De voorzitter meent dat ‘alhoewel deze zeer gevreesde ziekte nog niet in deze gemeente is uitgebroken, er toch wel maatregelen van voorzorg dienen te worden genomen’.

Vermoedelijk is dit ook de achtergrond van het volgende.
In oktober maakt burgemeester Schorer de gemeenteraad er opmerkzaam op, dat uit het bestaande huurcontract voor de ziekenzaal tussen de gemeente en de scheepsreder J.O. Luteijn te Middelburg blijkt, dat de huur per 31 december 1868 eindigt. Volgens het contract kan evenwel gedurende de laatste vijf jaar de huur elk jaar per 1 januari door partijen worden beëindigd mits men elkaar zes weken vóór 1 januari hiervan in kennis stelt. Hij meent dat het wenselijker is een andere regeling voor de huur aan te gaan, ‘daar toch dat gebouw bij het onverhoopt uitbreken van een besmettelijke ziekte voor de gemeente onontbeerlijk is en het geval zich kan voordoen dat men genoodzaakt is om van dat gebouw ogenblikkelijk gebruik te moeten maken’. De burgemeester wordt gemachtigd om met Luteijn te onderhandelen over een andere huurregeling in die zin, dat de gemeente, indien de omstandigheden dit vergen, dadelijk in het bezit van het gebouw wordt gesteld.

* * *

Notaris D. Verhuist uit Middelburg biedt in september de gemeenteraad ‘een boek aan betreffende rekeningen, naamlijsten en besluiten rakende de oude pannering (zoutziederij) te Arnemuye over de jaren 1580-1682, hetwelk door Z.E. de gemeente ten geschenke wordt aangeboden ten behoeve van het oud archief’. De burgemeester acht dit geschenk van veel waarde tot aanvulling van het oud archief der gemeente en stelt voor de gever daarvoor de verschuldigde dank toe te brengen. De gemeenteraad voelt zich ‘met dit geschenk hoog vereerd’.

In oktober besluit de gemeenteraad ingaande 1868 een Burgerlijk Armbestuur in te stellen, omdat ‘de armoede in deze gemeente voortdurend vermeerdert en telkens nieuwe aanvragen om hulp tot het gemeentebestuur gericht worden door lieden waarvan het blijkt dat zij geen hulp van bijzondere of kerkelijke instellingen van weldadigheid kunnen erlangen’. Met dit bestuur kan een streng toezicht gehouden worden op die personen, die uit de gemeentefondsen ondersteund worden’. Tot leden van het Burgerlijk Armbestuur worden benoemd de timmermansbaas Jacob Crucq, de wagenmaker Dingenis Kousemaker, de schoolmeester Pieter Kwekkeboom en de landman Jan Louis de Troye, terwijl C.J. Crucq benoemd wordt tot secretaris/penningmeester. Ook wordt een Verordening op het Burgerlijk Armbestuur vastgesteld.

Dit jaar worden weer drie aandelen van de geldlening voor de bouw van het nieuwe stadhuis uitgeloot. ’De leden daartoe bereid, zo wordt daartoe overgegaan en de aanwezige aandelen in een fles geworpen waaruit door het lid Filius drie aandelen worden getrokken en aan de voorzitter overhandigd’. Het bedrag van de uitgelote certificaten zal aan de houders worden uitbetaald.

* * *

De garnalenvisserij is dit jaar vrij gunstig. De vissers kunnen bij goed weer goed hun brood verdienen. Er zijn voorbeelden dat door één visser 10 à 12 manden garnalen worden gevangen, die worden verkocht tegen ƒ 3 de mand. Daarentegen zijn er ook getijen geweest, dat men slechts 1 à 2 manden aan wal brengt, wat veelal veroorzaakt wordt door het gure weer.
In november is er ook weer een overvloedige vangst van schardijn. Dit is af te leiden uit het verhandelde in de vergadering van de gemeenteraad van 16 november, waaruit interessante gegevens blijken over de thuisrokerij van de schardijn en haring. De raadsnotulen vermelden hierover het volgende.:

Van onderscheidene ingezetenen zijn klachten ingekomen tegen het beslaande Reglement op de brandweer en wel dat niemand in staat is gesteld om bij de tegenwoordige grote aanvoer van schardijn (welke vissoort spoedig aan bederf onderhevig is) die vis voor eigen gebruik te kunnen roken op de open erven achter de woningen in daartoe gebezigd wordende bakken of tonnen, daar het roken van die vissoort niet meer gelijk vroeger in de schoorstenen kan geschieden uit hoofde dat weinigen meer gebruik maken van het stoken op den open haard maar in kachels welke voor die beroking ondoelmatig zijn. Dat door die beperking aan vele behoeftigen (die hiervan meestal gebruik maken) een grote vervulling tegen de naderende winter wordt ontroofd, behoeft wel geen betoog.

De gemeenteraad besluit op voorstel van de voorzitter de Verordening op de brandweer zodanig te wijzigen dat in die behoefte enigszins wordt voorzien. Het volgende wordt bepaald:

Het zal burgemeester en wethouders vrij staan vergunning te verlenen tot het aanleggen van tijdelijke stookplaatsen, afwijkende van de gewone vorm, op de erven achter de woonhuizen, tot het roken van schardijn en haring, tot eigen gebruik, uiterlijk voor de tijd van 8 dagen.

* * *

Op 17 februari doet de nieuwe predikant ds. Poelman intrede in de Hervormde gemeente. Hij is geboren in 1830, was kandidaat te Groningen en predikant te Visvliet sinds 1855 en te Garsthuizen vanaf 1858. Op 8 augustus 1869 vertrekt hij naar Aalst, alwaar hij op 6 mei 1870 is overleden. Zijn Friese echtgenote, Ackea IJsebranda Tjeska Hoeksema, overlijdt kort daarna in hetzelfde jaar.
Helaas kunnen - wegens het ontbreken van het notulenboek over de periode 1852-1876 - geen nadere bijzonderheden over de ambtsperiode van ds. Poelman worden vermeld.

1869

In 1869 wordt het kanaal door Walcheren gegraven. Voor dit grote werk zijn enkele duizenden Nederlandse en Belgische polderwerkers aangetrokken. Het kanaal wordt geheel met de hand gegraven. Het is moeilijk voorstelbaar wat het samenbrengen van zoveel mensen in keten en in omliggende gemeenten met zich meebrengt. De middenstand en ook de herbergiers profiteren er in ieder geval van. Zo verzoeken de herbergiers G. Menheere en J. Bliek om hun herbergen een uur langer te mogen openhouden dan voorgeschreven in de Politieverordening. Er hoeft echter maar iets te gebeuren of er ontstaan relletjes. De ‘plakkaten van de burgemeesters van de omliggende plaatsen tegen optochten en samenscholingen van personen’ volgen elkaar snel, zo ook op 28 april van de burgemeester van Arnemuiden gericht aan de werklieden van de spoorwegwerken alhier.

In de nacht van 25 op 26 april breekt een beruchte staking uit onder de Nederlandse arbeiders aan de spoor- en kanaalwerken. Er vindt een woeste nachtelijke tocht plaats over het eiland Walcheren van enkele honderden Hollanders. Het doel van de tocht is het verjagen van de naar schatting duizend Belgische polderwerkers en hoger loon. Tijdens deze nachtelijke tocht wordt ook Arnemuiden aangedaan. Hier komt het tot ongeregeldheden waarbij veel gewonden vallen. Dankzij het tactische optreden van de burgemeester van Veere wordt de agressie van de polderwerkers bedwongen.

In de raadsvergadering van 30 april doet burgemeester Schorer officieel mededelingen over de plaats gehad hebbende ongeregeldheden onder de polderwerkers in deze gemeente op maandag 26 april. Hij heeft het raadzaam geoordeeld om, ter voorkoming en uitbreiding van dergelijke ongeregeldheden, een verordening uit te vaardigen, waarbij aan de herbergiers en degenen in de gemeente die sterke drank verkopen bevolen wordt hun herbergen en winkels te sluiten op zaterdag en zondag de le en 2e mei. De gemeenteraad steunt de burgemeester in dit beleid.

Met het oog op de ongeregeldheden met de polderwerkers wordt een detachement van de Marechaussee in de gemeente gestationneerd. Pas in augustus vertrekt dit detachement naar Vlissingen. De gemeenteraad besluit enige onvermijdelijke kosten, noodzakelijk tot voorziening in sommige behoeften van dat detachement tijdens hun verblijf in de gemeente, te voldoen uit de post onvoorzien van de gemeentebegroting. Aan veldwachter Matthijs Glerum en gemeentebode Paulus Joosse worden gratificaties toegekend voor de door hen bewezen buitengewone diensten sinds de ongeregeldheden onder de polderwerkers in deze gemeente.

* * *

In juli doet burgemeester Schorer een belangrijk voorstel in het belang van de ontsluiting van de gemeente. Hij wijst er op dat de grindweg, leidend van Arnemuiden naar de zaagmolens bij Nieuwland, eerlang zal worden doorsneden door het nieuwe Arnekanaal en zal ophouden als communicatiemiddel te bestaan. Weliswaar zal door het rijk voor een nieuwe weg gezorgd worden ‘leidend uit de kom van de gemeente door de tegenwoordige haven naar de Sloeweg’ (later aangeduid als ‘de weg naar de driehoek’). Maar deze ene weg zal zijns inziens niet voldoende zijn voor de behoefte. Hij oppert om ‘de bermweg leidend langs het nieuwe Arnekanaal vanaf de Middelburgse haven tot het punt waar het Arnekanaal de tegenwoordige grindweg doorsnijdt’ te begrinden. Dan zal een veel betere communicatie met deze gemeente tot stand worden gebracht. De kosten hiervan worden geraamd op cirka ƒ 3.000 à ƒ 4.000. Na een breedvoerige beraadslaging stemt de gemeenteraad met dit voorstel in. Het gaat hier om de oude binnenweg naar Middelburg.

* * *

In november stelt de burgemeester de gemeenteraad ervan in kennis dat door de aannemer van de spoorweg- en kanaalwerken de bermweg moet worden gelegd langs de noordzijde van het nieuw te graven Arnekanaal en dat deze weg ter dikte van 20 cm met zand gedekt zal worden. Deze rijweg, die de naaste van Arnemuiden naar Middelburg is, zal hierdoor evenals alle dergelijke wegen op vele tijden van het jaar onberijdbaar zijn. Dit heeft de ondervinding al meerdere malen geleerd. Daarom zou hij het raadzaam achten dat bij de Minister van Binnenlandse Zaken pogingen worden aangewend om die weg op kosten van het rijk te begrinden of te bestraten inplaats van met zand te beleggen. Ook met dit nuttige voorstel van de burgemeester gaat de gemeenteraad graag akkoord.

Ook maakt de burgemeester de gemeenteraad er opmerkzaam op, dat ‘eerlang door een verbetering van de haven, waar thans de los- en ladingsplaats der visschers is, de zich aldaar bevindende steigers welke sinds onheuglijke jaren door de visschers zijn daargesteld en voortdurend worden onderhouden, waarschijnlijk zullen vervallen en het nog onbekend is op hoedanige wijze daarin zal worden voorzien’. Besloten wordt ook deze aangelegenheid aan de Minister van Binnenlandse Zaken voor te leggen.

* * *

In januari schenkt de fabrikant Boddaert uit Middelburg 60 à 70 voer sintels aan de gemeente Arnemuiden tot verbetering van de wegen. De gemeenteraad ‘hierover zijn tevredenheid te kennen gevende, ontvangt zulks met alle bereidwilligheid en oordeelt dezelve te bezigen ter verbetering van de weg in het Schuttershof’. De landlieden worden verzocht de sintels kosteloos naar deze gemeente te willen vervoeren.

Het hoofd van de school P. Kwekkeboom schrijft het gemeentebestuur ‘dat het aantal leerlingen het nodig maakt dat het onderwijzend personeel wordt bijgestaan door een kwekeling’. Hij krijgt toestemming hiervoor pogingen aan te wenden. In oktober neemt de hulponderwijzer A. de Priester ontslag wegens een benoeming als hoofd van de school te Borsele. In zijn plaats wordt benoemd tot hulponderwijzer A.J. de Vey uit Kamperland.
In verband met het overlijden van het hoofd van de school te Kleverskerke wordt in deze vacature benoemd J. Buijs uit Axel. Buijs zal later meester Kwekkeboom als hoofd van de gemeenteschool te Arnemuiden opvolgen.

Eind dit jaar eindigt de pacht van het overzetveer van Arnemuiden op Nieuwland. Opnieuw wordt het veer verpacht aan Elisabeth Koppejan, weduwe van Gillis Menheere, voor ƒ 110 per jaar, doch nu in verband met de kanaalwerken voor niet langer dan drie jaar.

Jacob Crucq bedankt als lid van het Burgerlijk Armbestuur. In zijn vacature wordt benoemd P. Polderdijk.

In december wordt een nieuwe Verordening op het begraven vastgesteld. Zo wordt het in deze verordening verboden op de algemene begraafplaats grafkelders, gedenktekenen of kruisen aan te brengen, graftuinen aan te leggen, bomen of gewassen te planten of zerken te plaatsen zonder vergunning van burgemeester en wethouders.

* * *

Vanaf het jaar 1869 tot omstreeks 1903 zijn de werfboeken van de scheepswerf van Meerman bewaard gebleven. Enkele liggen bij het Rijksarchief te Middelburg. De meeste bevinden zich in het Scheepvaartkundig Museum te Antwerpen.
Over de activiteiten op de werf noteerde Van Beylen in zijn boek ‘Vissersschepen op de Ooster- en Westerschelde’ bijzonderheden. We treffen in dit boek bestekken aan van talrijke hoogaarzen, een hengst, peilboten, roeiboten, schietschouwen enzovoorts. Een telling wees Van Beylen uit, dat er sinds 1869 ongeveer 205 hoogaarzen van de werf van Meerman van stapel liepen voor vissers uit Arnemuiden, Bergen op Zoom, Breskens, Brouwershaven, Brussel, De Clinge, Gent, Goeree, Gorishoek, Hellevoetsluis, Kortgene, Kruispolder, Nieuw-Namen, Philippine, Retranchement, Stellendam, Terneuzen, Veere, Vlissingen, Waardenburg en Yerseke.

In 1869 vestigt Adriaan Meerman (samen met zijn broer Jacob volgde hij zijn vader Cornelis Meerman als scheepstimmerman op) ook een werf op de Punt te Middelburg, genaamd ‘De Hoop’, waar onder meer ook hoogaarzen worden gebouwd. Volgens het artikel van drs. M.C. Verburg in het Zeeuws Tijdschrift van 1950, getiteld ‘Industriële bedrijvigheid op Walcheren in de 2e helft van de 19e eeuw’ werd deze werf later overgenomen door een zekere Mak. Behalve de rechtstreeks bestelde hoogaarzen bouwt men bij Meerman ook schepen ‘op de hoop’, dit is voor eigen rekening maar veelal bestemd voor de pleziervaart.

Opmerkelijk is dat bij scheepswerf Meerman nooit gebruik wordt gemaakt van een scheepsplan. Wel worden de afmetingen van de gebouwde schepen in een werfboek genoteerd. Het ‘plan’ van het schip bestaat uit een stukje karton, waarop enkele cijfers neergeschreven zijn in potlood zoals lengte, breedte van het vlak, holte. Het kartonnetje hangt aan een spijker in de loods, maar wordt overigens niet bekeken. Van Beylen benadrukt in zijn boek ‘Vissersschepen op de Ooster- en Westerschelde’ dat het vakmanschap van deze scheepsbouwers bewondering afdwingt.
In het genoemde boek is op de pagina’s  61 en volgende een beschrijving gegeven van de bouw van een hoogaars op de werf van Meerman. De bouw van een hoogaars duurde 3 tot 5 maanden. De prijs was in de jaren 1864 tot 1900 tussen de ƒ 975 en ƒ 1.200, van een schouw cirka ƒ 850 en van een boeieraak ƒ 1.769. Voor de boorden werd eikenhout gebruikt, voor de spanten en leggers alsmede het vlak eiken- en olmenhout, voor de dekken eiken- of vurenhout en voor de betimmering vurenhout. Het verbinden van de delen gebeurde voornamelijk door middel van eikenhouten pennen.

Uit het werfboek is op te maken dat er in 1869 grote bedrijvigheid op de scheepswerf heerst. Een 7-tal nieuwe schepen wordt voltooid of is in aanbouw. Het betreft een schip voor J.O. Luteijn voor de rokerij te Arnemuiden (gereed in februari), een hoogaars voor schipper Jan de Jonge te Tholen (gereed in februari), een hoogaars voor schipper J.C. la Fontijn te Bergen op Zoom (gereed in maart), een hoogaars voor schipper Jacob Kastelein van Ouddorp (gereed in oktober), een zeilboot voor schipper Jan Schroevers te Arnemuiden (gereed in december), een hoogaars voor schipper Blom te Kruispolder en een hoogaars voor schipper Marien Schroevers (gereed in december).

Over de visserij omstreeks 1869 zijn nauwelijks gegevens beschikbaar. De garnalenvisserij is dit jaar ook redelijk. De vissers die zich daarmee bezig houden kunnen goed hun brood verdienen. Gemiddeld verdienen ze ƒ 30 per week.

* * *

De predikant van de Hervormde gemeente, ds. Poelman, vertrekt op 26 mei naar Aalst. Daar is hij op 6 mei 1870 plotseling overleden.

Op 2 oktober beroept de gemeente ds. Lambertus Kan de Beer in de vacature. Deze neemt dit beroep aan. Hij vertrekt al weer spoedig, namelijk in 1870 naar Scheveningen.

De kerkvoogdij verleent vergunning voor ‘het afbreken van de stenen koepel, staande in de tuin van de pastorie, en daar een hek te plaatsen’. Het kerkhof wordt ingaande 1870 verpacht aan Jacob Bliek voor weiland. De schoolmeester De Veij wordt benoemd tot voorzanger en koster.