1698

Hoewel vorig jaar de Vrede na de Negenjarige Oorlog werd gesloten ontstaat er opnieuw onrust onder de grote Europese landen: Engeland, Frankrijk, Spanje en de Nederlanden. De oorzaak hiervan is dat de Spaanse Koning Carlos II kinderloos overlijdt. Bij testament heeft hij z’n achterneef Jozef Ferdinand tot universeel erfgenaam aangewezen. Echter, zowel de Franse Koning Lodewijk de Veertiende als de Stadhouder-koning Willem III voelen meer voor een verdeling van de Spaanse erfenis. In Londen onderhandelt Willem III met de Franse gezant over de Spaanse Successie (opvolgings)kwestie. Dit leidt op de 11e oktober in ‘s-Gravenhage tot een verdelingsverdrag tussen de Republiek der Verenigde Nederlanden, Engeland en Frankrijk over de Spaanse monarchie. Dit gegeven is van belang omdat de Zuidelijke Nederlanden hierbij een belangrijke rol spelen.

De Russische Tsaar Peter de Grote verblijft dit jaar vijf maanden incognito in ons land. Vooral neemt de Tsaar goed op hoe de scheepsbouw en de zaagmolens in de Nederlanden zijn opgezet.

Vermeldenswaard is ook dat er dit jaar een grote voedselschaarste in ons land heerst. Evenals vorig jaar valt er in 1698 buitengewoon veel regen. Aan alle soorten van granen en andere veldgewassen is grote schade toegebracht. Er ontstaat grote schaarsheid van levensmiddelen. Het gevolg daarvan is een grote duurte, zodat men de tarwe tegen twaalf gulden de zak verkoopt. Naar deze prijs regelen zich al de andere levensmiddelen. In verscheidene steden leidt dit tot opstanden onder het volk.

* * *

De benoeming van de nieuwe leden van de magistraat (een burgemeester en drie schepenen) geschiedt dit jaar door Zijne Majesteit van Groot Brittannië, Koning Willem III. Onze stadhouder is in 1695 immers Koning van Engeland geworden.
Tot burgemeester wordt gekozen Michiel Verhage en tot schepenen Jan Bomme, Pieter Blieck en Gerrit van der Leye.

Tot oversten (overdekens) van de gilden worden benoemd de volgende leden van het Stadsbestuur: Dirck Tops over de timmerlieden, Michiel Verhage over de kleermakers, Jan Bomme over de tappers, Pieter Blieck over de wagenaars, Dirck van Delmerhorst over de kramers, Gerrit van der Leye over het Sint Jansgilde voor de arbeiders. Weesmeesters worden Dirck Tops, Daniël van der Schilde en Jacob Broeder en kerkmeesters Michiel Verhage en Jacob Broeder.

Het lid van de vroedschap Dirck van Delmerhorst heeft zich in 1695 vanuit de stad Leiden in Arnemuiden gevestigd. Hij woont aan de Markt in het huis ‘Het Katje’.
Ongenoegen bestaat dit jaar over de gewezen baljuw Kempe. Hij is nalatig om zijn achterstallige huisschatting te betalen.

Ook verscheidene andere functies worden verdeeld. Tot ’stadsdiender’ (algemeen spreekt men over ‘s Heeren Dienaar) wordt aangesteld Francois Warloo. Hij woont in het huis ‘De Bane’ aan het noord/oosteinde van de Langstraat. In de plaats van de naar elders verhuisde stadsbode Laurent Steenbacker wordt benoemd Jacob Meurs. Adriaan Coutzijn en Marinus Adriaensen mogen ‘de bediening van de grofzout mate en het bakenen van de kille’ uitoefenen.

* * *

Arnemuiden had vanouds vijf poorten in de stadswallen. De bekendste zijn de Middelburgse poort, de Veersche poort en de Tolpoort. Ook de poorten verkeren in deze tijd in verval. Zo komen we in juni het bericht tegen dat de Middelburgse Poort slecht is en hiervan ’peryckel te wagten staat’. Om ongemak te voorkomen besluit het Stadsbestuur om de Poort te laten inspecteren ’waar het ‘t meest aan schort’ en hoe deze het best zal kunnen worden hersteld. Tegelijk besluit men de Veersche Poort te repareren ‘met de gaten toe te maken om te blyven staan zo lang mogelyk’. Wel worden de deuren van beide poorten er uit genomen en verkocht voor de som van £ 2:8:6.

Wat dit jaar ook verkocht wordt is ‘de silveren vergulde kelck en de silveren lepel’. De opbrengst hiervan is £ 4:13:3. Vermoedelijk heeft deze kelk deel uitgemaakt van de hoofdprijs in verband met de enkele jaren geleden gehouden loterij.

De verpachting van de gemeentelijke percelen is elk jaar weer een belangrijke gebeurtenis. Het Stadsbestuur houdt ter gelegenheid hiervan jaarlijks een verpachtmaaltijd.

De windkorenmolen wordt opnieuw verpacht aan de molenaar Joris Haeck. Ook de ‘Meulenpolder’ (het huidige Tuindorp) wordt weer voor 7 jaren verpacht aan de brouwer Cornelis Angillis van de bierbrouwerij voor 7 ponden Vlaams per jaar. Dit onder de voorwaarde dal hij gehouden is de dijk van de Molenpolder 5½ voet uit te zetten en ‘van onder tot boven aan de kruin op te vullen en te krammen, dewyl deselve seer slegt is en dient verzwaard te worden’. Ook de zuidzijde van de wal, de singel en de galgenberg worden opnieuw publiek verpacht. Voor de zuidzijde van de wal komt in aanmerking Zacharias de Niet.

Het valt overigens niet mee bij de jaarlijkse verpachting het een ieder naar de zin te maken. In oktober vermeldt het notulenboek: ‘Dewijl de pagters onder malcanderen weten te colluseren (samen te spannen) en te complotteren wegens de stadspagt en dan onder malcander setten tot merckelijke prejuditie (nadeel) van de stad’. Het Stadsbestuur beraadt zich op maatregelen hier tegen.

1697

In september sluiten Engeland en de Republiek der Verenigde Nederlanden een vredesverdrag met Frankrijk. Daardoor komt een eind aan de Negenjarige Oorlog. Eén van de gevolgen van het vredesverdrag is dat de zogenaamde ’Barrière’ in de Zuidelijke Nederlanden (het huidige België) tot de toestand van 1678 wordt teruggebracht. Over dit barrièregebied zullen in de komende tientallen jaren aanhoudende conflicten tussen de omliggende landen zijn. Met ‘de Barrière’ wordt de rij van steden in de Zuidelijke Nederlanden bedoeld, waarin de Republiek van 1715 tot 1783 een bezetting mocht leggen.
De Vrede na de Negenjarige Oorlog is ook in Arnemuiden merkbaar. De Staten van Zeeland verzoeken het Stadsbestuur in oktober de Vrede op plechtige wijze te vieren.

 * * *

Over 1697 zijn weinig bijzonderheden te vermelden. Tot burgemeester in de plaats van de aftredende Dirck Tops wordt uit de op dubbeltal gestelde Jacob Broeder en Michiel Verhage de bakkersbaas Jacob Broeder gekozen.

Nog steeds is het Stadsbestuur zeer ontevreden over haar secretaris Rogier van der Burgt. Met ‘eenparigheid van al de leden deser vergadering’ wordt de secretaris aangezegd dat de magistraat ‘groot misnoegen heeft in deszelfs compartement’. Hij vervult zijn ambt op zeer slechte wijze. Hij krijgt vier maanden de tijd om zijn leven te beteren.

De stadswallen worden verpacht aan Pieter Jacobse Blieck, de in 1689 uit Serooskerke afkomstige smid in de smederij ‘De Dry Hoefyzers’ in de Nieuwstraat. Eeuwenlang was het gebruikelijk dat het vee op de wallen graasde. Ook de watergang wordt ‘uit de hand’ publiek verpacht. Het water in de vesten en de watergangen was in deze tijd nog rijk aan vis. Geregeld komen we ook de aanbesteding van ‘het wieden van de Markt’ tegen. Dit jaar wordt Adriaan van der Gucht hiermee belast in de plaats van Adriaan Damsté.

* * *

Het schijnt dat vele oude huizen in bouwvallige toestand verkeren. Want het Stadsbestuur besluit in december, ’alzo geduurig nog voortgegaan wordt met huyzen af te breken en deselve materialen te vervoeren, niettegenstaande het menigvuldig verbod, tselve andermaal te publiceren en af te lezen van de puy van het Stadhuys en in het toecomende een nauw regard (toezicht) daarop te nemen’.

De diaconie heeft tot nu een armenhuis aan het Sint Jan Leeuwenstraatje (thans de Lionstraat). Dit is zeer bouwvallig. Men besluit dit af te breken, mits op deze plaats een muur aan de straatkant wordt gemaakt.
Ook besluit het Stadsbestuur het haventje van de stad te laten uitdiepen, zonder verder aan haven en kaai bijzondere reparaties te doen.

* * *

De Arnemuidse bierbrouwer van de brouwerij ‘De Waerelt’ op de hoek van de Noordstraat en de Nieuwstraat, Cornelis Angillis, krijgt opnieuw voor een jaar de ‘zuade plaak’ op de oude voet gegund. Wat hieronder verstaan moet worden is onduidelijk. De ‘zuade plaak’ schijnt te Arnemuiden een algemeen bekend begrip geweest te zijn.

Dit jaar vestigt zich Pieter Tijtgat als bakkersbaas te Arnemuiden. Vermoedelijk is de uit Wacken in Vlaanderen afkomstige Tijtgat een Hugenoot. Hij gaat wonen in het huis ‘De Sonne’ boven aan de Markt, op de hoek van de Marktpoortstraat. Eeuwenlang, tot aan het begin van de 20e eeuw, is in dit hoekhuis een bakkerij met bakkerswinkel gevestigd geweest.
De andere bakkersbaas, Jacob Broeder, heeft z'n bakkerij met winkel in het pand ‘De Swarte Ruyter’ aan de noord/west zijde van de Westdijkstraat.

1699

De Spaanse Successiekwestie laait dit jaar in volle omvang op. De door de vorige Spaanse Koning aangewezen troonopvolger, z’n achterneef Jozef Ferdinand, overlijdt in februari aan de pokken. Met dit overlijden wordt de Spaanse erfopvolging opnieuw een strijdpunt tussen de Europese vorsten.

1699 kenmerkt zich ook door de nog steeds grote voedseltekorten in ons land.

* * *

In februari wordt aan de huizen een collecte gehouden voor ‘zoveel arme Franse gerefugieerden (vluchtelingen die om het geloof zijn uitgeweken) uit Zwitsersch Piëmont en de Palts’. De beide burgemeesters brengen de gecollecteerde penningen ter bestemder plaatse in de Abdij bij de Hoogmogende Staten van Zeeland.

Het Stadsbestuur onderneemt pogingen om het orgel uit de oude kruiskerk te verkopen. In maart komen we het bericht tegen: ’Dewijl er luyden om het orgel te coopen sig voor doen, is goed gevonden deselve te veijlen om te vercoopen’. Maar eerst zal men het orgel 'laten visiteren om de wertdije te bepalen en dan daer na ons te reguleren’. Na deze taxatie vernemen we voorlopig niets meer over de verkoop.

Met de molenaar Joris Haeck gaat de stad opnieuw een accoord aan voor de verpachting van de windkorenmolen voor 28 ponden Vlaams per jaar, verhoogd met 2 ponden voor het slijten van de molenstenen.
De ‘kadijc van het geschutt van de Tolpoort’ moet noodzakelijk worden gemaakt. De beide burgemeesters, de thesaurier en de timmermansbaas Gerrit van der Leije worden tot commissarissen aangesteld ‘om ‘t selve ten meeste voordeel van de stad te verrichten’.

Omdat het veer op de Middelburgse Polder per eind september uit de pacht gaat, wordt besloten ‘hetselve publiek metter stocke te verpachten’. Vanwege de krappe financiële middelen besluit het Stadsbestuur dit jaar de gebruikelijke verpachtmaaltijd ter gelegenheid van de jaarlijkse verpachting ‘op de meeste menage aan te stellen en wordt de vrouwen (van de stadsbestuurders) gelast het banquet na te laten’.

Opmerkelijk is dat we omstreeks deze tijd het volgende bericht in de notulen lezen: ‘Dewijl dat er dicwijls moeylijkheden voorvallen, daar door dat dan noodzakelijk is om de moedwille te stillen, is goedgevonden noch een ‘s Heeren Dienaar aan te nemen, indien een bequaam persoon zig aandient by de burgemeester’.

* * *

Op de nominatie voor tweede burgemeester worden geplaatst Jacob Broeder, de bakkersbaas uit ‘De Swarte Ruyter’ aan de Westdijkstraat, en de in 1689 uit Serooskerke afkomstige smidsbaas Pieter Blieck uil ‘De Dry Hoefijzers’ boven aan de Nieuwstraat.
Burgemeester Dirck Tops, de schoolmeester, blijft nog één jaar zitten. Van Zijne Majesteit Koning Willem III komt bericht ‘dat het hem belieft heeft de regering te continueren en alles zal blijven als het geweest is’.

We lezen dit jaar ook van een zekere C. Rognault die in de stad is komen wonen en zich hier gevestigd heeft als chirurgijn. Naar oud gebruik wordt hij van stadswege vrijgesteld van de stadsimpost (belastingen).

De (voormalige) baljuw Hubertus Kempe (hij was vanaf 1679 baljuw en vertrok in mei 1693 naar Zierikzee) moet nog steeds een aanzienlijke som aan achterstallige huisschatting betalen. Hij krijgt een aanmaning om dit nu spoedig te betalen, anders zal de lijfrente die hij nog steeds van de stad ontvangt voorlopig worden ingehouden.

* * *

Rond de eeuwwisseling is ds. Jacobus Zuérius nog steeds predikant. Al bijna 30 jaar staat hij te Arnemuiden.